Έχεις νιώσει ποτέ κουρασμένος χωρίς λόγο; Δυσκολεύεσαι να συγκεντρωθείς, να κοιμηθείς ή να νιώσεις πραγματική χαλάρωση; Λες «είμαι καλά», αλλά μέσα σου υπάρχει μια σταθερή ένταση; Μπορεί να είναι άγχος – και ίσως να μην το έχεις αναγνωρίσει.
Οι υποσυνείδητες σκέψεις και ο φαύλος κύκλος του άγχους
Το βασικό χαρακτηριστικό αυτού του άγχους είναι οι υποσυνείδητες σκέψεις που λειτουργούν σαν φαύλος κύκλος. Συχνά, οι ανησυχίες και οι φόβοι επανέρχονται αδιάκοπα, ενισχύοντας αμφιβολίες και δημιουργώντας ένα μόνιμο αίσθημα πίεσης. Το μυαλό «κολλάει» σε αυτές τις σκέψεις, εξαντλώντας την ψυχική ενέργεια χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Αυτός ο φαύλος κύκλος διατηρεί και αυξάνει το άγχος, με αποτέλεσμα να δυσκολευόμαστε να ηρεμήσουμε (Hofmann et al., 2012). Παράλληλα, συχνά παριστάνουμε πως όλα είναι εντάξει, είτε γιατί φοβόμαστε να δείξουμε την ευάλωτη πλευρά μας είτε επειδή νιώθουμε πως πρέπει να ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις της καθημερινότητας.
Αυτή η «ψευδής ηρεμία» δεν κάνει το άγχος να εξαφανιστεί. Αντίθετα, το φορτίζει μέσα μας και τελικά το σώμα μας αρχίζει να στέλνει προειδοποιητικά σημάδια (Beck, 2011).
Σωματικά συμπτώματα: Το σώμα «μιλάει» για το άγχος
Το κρυφό άγχος εκδηλώνεται και μέσα από το σώμα, στέλνοντας μηνύματα που συχνά αγνοούμε:
- Αϋπνία ή διαταραχές στον ύπνο
- Μυϊκοί πόνοι και τάσεις (κυρίως στον αυχένα και την πλάτη)
- Πονοκέφαλοι
- Πεπτικά προβλήματα όπως δυσπεψία και στομαχόπονοι
- Κόπωση που δεν εξηγείται από την κούραση
- Ευερεθιστότητα και ξαφνικές αλλαγές στη διάθεση
- Διαταραχές στην όρεξη, είτε υπερφαγία είτε ανορεξια.
Αυτά τα συμπτώματα αποτελούν σήματα ότι το άγχος που δεν εκφράζουμε συσσωρεύεται και επηρεάζει τη σωματική μας υγεία (Kozlowska et al., 2020).
Επιπρόσθετα, επιστημονικά, η χρόνια πίεση του άγχους ενεργοποιεί τον άξονα HPA (Hypothalamic-Pituitary-Adrenal axis), προκαλώντας υπερέκκριση κορτιζόλης — της ορμόνης του στρες. Η παρατεταμένη έκθεση σε υψηλά επίπεδα κορτιζόλης μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τον εγκέφαλο, το ανοσοποιητικό σύστημα και να προκαλέσει ακόμα μεγαλύτερη ευαισθησία στο άγχος (McEwen, 2007).
Η παράδοξη σχέση ανάμεσα στο άγχος και τη δημιουργικότητα
Παρόλο που το άγχος συνήθως θεωρείται εχθρός της ηρεμίας και της ευεξίας, υπάρχει και μια πιο ενδιαφέρουσα πλευρά: το κρυφό άγχος μπορεί να λειτουργήσει ως κινητήρια δύναμη για τη δημιουργικότητα.
Πολλοί καλλιτέχνες, συγγραφείς και δημιουργοί έχουν παραδεχτεί ότι η ένταση και η ανησυχία που αισθάνονται μέσα τους τους ωθούν να εκφραστούν και να βρουν λύσεις μέσω της τέχνης, της γραφής ή άλλων δημιουργικών δραστηριοτήτων (Forgeard, 2013).
Η ενέργεια που απελευθερώνεται από τις σκέψεις και τα συναισθήματα μπορεί να μετατραπεί σε παραγωγική δύναμη όταν κανείς την κατευθύνει με επίγνωση. Έτσι, το άγχος μετατρέπεται σε πηγή έμπνευσης και καινοτομίας, προσφέροντας νόημα ακόμα και στις δύσκολες στιγμές.
Τι μπορούμε να κάνουμε; — Από την πίεση στη φροντίδα
Η αναγνώριση του κρυφού άγχους είναι το πρώτο βήμα. Το επόμενο, όμως, είναι να δημιουργήσουμε χώρο για ανάσα, κατανόηση και φροντίδα. Ακολουθούν πρακτικοί τρόποι για να διαχειριστούμε την πίεση των σκέψεων και τα σωματικά συμπτώματα:
Τεχνικές αυτοφροντίδας (self-care)
Η αυτοφροντίδα δεν είναι πολυτέλεια — είναι αναγκαιότητα. Ο καλός ύπνος, η θρεπτική διατροφή, η σωματική δραστηριότητα και η αποσύνδεση από την οθόνη, ειδικά το βράδυ, είναι ουσιαστικά αντίδοτα στο χρόνιο στρες (Rupert et al., 2019).
Θετική αυτοομιλία
Οι σκέψεις μας έχουν δύναμη. Η γνωσιακή αναδόμηση, δηλαδή το να αμφισβητούμε τις αρνητικές αυτόματες σκέψεις και να τις αντικαθιστούμε με ρεαλιστικότερες, αποτελεί βασικό εργαλείο της γνωσιακής-συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας (Beck, 2011). Μπορείς να ξεκινήσεις απλά με φράσεις όπως:
«Αυτό που νιώθω είναι φυσιολογικό»
«Δεν είμαι οι σκέψεις μου»
«Αξίζω κατανόηση, όχι πίεση»
Mindfulness και διαλογισμός
Η πρακτική της ενσυνειδητότητας μας βοηθά να σταματήσουμε το “τρέξιμο” του νου και να παρατηρήσουμε την εμπειρία της στιγμής. Ακόμα και 5 λεπτά τη μέρα μειώνουν τα επίπεδα κορτιζόλης και αυξάνουν την ψυχική ανθεκτικότητα (Keng et al., 2011).
Δημιουργική έκφραση
Η καλλιτεχνική έκφραση δεν χρειάζεται να είναι τέλεια. Μπορεί να είναι ένα σχέδιο, μια πρόχειρη σελίδα ημερολογίου, μια playlist. Είναι ένας τρόπος να "μεταφράσουμε" την ένταση σε νόημα.
Ψυχοθεραπεία: ο δρόμος προς την επίγνωση
Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) έχει αποδειχθεί
αποτελεσματική στη διαχείριση αγχωδών διαταραχών, βοηθώντας το
άτομο να κατανοήσει τα μοτίβα των σκέψεων του και να τα αλλάξει
Gillihan, (2020). Ένας ειδικός μπορεί να προσφέρει ασφάλεια,
καθοδήγηση και εργαλεία που δύσκολα αποκτούμε μόνοι μας.
Γιατί έχει σημασία
Το άγχος που κουβαλάμε μέσα μας, χωρίς να το εκφράζουμε, δεν
σημαίνει αδυναμία. Σημαίνει ανθρώπινη εμπειρία. Όσο περισσότερο το
παρατηρούμε, το φροντίζουμε και του δίνουμε χώρο, τόσο περισσότερο
ανακτούμε τη δύναμή μας και σταματάμε να το βλέπουμε ως εχθρό, αλλά
ως σήμα που αξίζει να ακούσουμε.
Το άρθρο γράφτηκε εμπνευσμένο από την Ψυχοεκπαιδευτική μας ομάδα
Πάνω από το Άγχος
Βιβλιογραφία
Beck, J. S. (2011). Cognitive Behavior Therapy: Basics and Beyond (2nd
ed.). Guilford Press.
Forgeard, M. J. C. (2013). Perceiving benefits after adversity: The
relationship between self-reported posttraumatic growth and creativity.
Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, 7(3), 245–264.
Gillihan, S. J. (2020). Cognitive behavioural therapy made simple: 10
strategies for managing anxiety, depression, anger, panic and worry.
Hachette UK.
Hofmann, S. G., Asnaani, A., Vonk, I. J., Sawyer, A. T., & Fang, A.
(2012). The efficacy of cognitive behavioral therapy: A review of meta-
analyses. Cognitive Therapy and Research, 36(5), 427–440.
Keng, S. L., Smoski, M. J., & Robins, C. J. (2011). Effects of
mindfulness on psychological health: A review of empirical studies.
Clinical Psychology Review, 31(6), 1041–1056.
Kozlowska, K., Scher, S., & Helgeland, H. (2020). The stress-system
model for functional somatic symptoms. In Functional Somatic
Symptoms in Children and Adolescents: A Stress-System Approach to
Assessment and Treatment (pp. 69–95). Palgrave Macmillan.
McEwen, B. S. (2007). Physiology and neurobiology of stress and
adaptation: Central role of the brain. Physiological Reviews, 87(3),
873–904.
Rupert, P. A., & Dorociak, K. E. (2019). Self-care, stress, and well-being
among practicing psychologists. Professional Psychology: Research and
Practice, 50(5), 343.
Γράφει η Ηλιάνα Δεληγιαννίδη, Ψυχολόγος και Εθελόντρια Iasis At Centro