Συχνά φανταζόμαστε το τραύμα ως κάτι έντονο, θορυβώδες, εμφανές. Κι όμως, πολλές φορές παίρνει μορφή σιωπής. Μιας σιωπής που φωλιάζει βαθιά μέσα μας και επηρεάζει τη σκέψη, τις σχέσεις, τις επιλογές μας. Πρόκειται για μια εσωτερική ρωγμή που μπορεί να έχει προκληθεί χρόνια πριν και να συνεχίζει να καθορίζει το παρόν μας , ακόμη κι όταν εμείς δεν το συνειδητοποιούμε. Γεγονότα που φαινομενικά δεν θεωρούνται «τραυματικά»: ένα βλέμμα απόρριψης, η αδιαφορία ενός γονιού, η παραμέληση των συναισθημάτων μας στην παιδική ηλικία, μια σχολική ντροπή που δεν ξεπεράστηκε ποτέ. Στα μάτια των άλλων μπορεί να μοιάζουν μικρά, αλλά στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου είναι κατακλυσμικά.
Το ψυχικό τραύμα είναι η απάντηση του οργανισμού μας σε εμπειρίες που μας ξεπέρασαν, γεγονότα που μας φόβισαν, μας πλήγωσαν, μας έκαναν να αισθανθούμε ανίσχυροι ή μόνοι. Δεν είναι όλοι οι άνθρωποι που βιώνουν ένα δύσκολο γεγονός τραυματισμένοι. Είναι όμως εκείνοι που ένιωσαν ότι δεν είχαν προστασία, στήριξη ή επαρκείς πόρους να το διαχειριστούν.
Τα βασικά είδη ψυχικού τραύματος
Οξύ τραύμα: Προκύπτει από ένα και μόνο απρόσμενο γεγονός, όπως ένα ατύχημα ή μια επίθεση(McNally, 2003).
Χρόνιο τραύμα: Αφορά διαρκείς και επαναλαμβανόμενες καταστάσεις όπως η κακοποίηση και η παραμέληση(Bremner, 1999).
Σύνθετο τραύμα: Πολλαπλά και διαπροσωπικά τραύματα, ιδιαίτερα στην παιδική ηλικία, που επηρεάζουν την ανάπτυξη της προσωπικότητας, που αφορούν παραμέληση, κακοποίηση (σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική), βία μέσα στην οικογένεια(Cook et al., 2005).
Αναπτυξιακό τραύμα: Προκύπτει όταν το παιδί στερείται συναισθηματικής
ασφάλειας και σταθερότητας σε κρίσιμες φάσεις εξέλιξης, επιδρώντας στην ανάπτυξη
του παιδιού και της ταυτότητας του(Cruz et al., 2022).
Δευτερογενές/Συμμετοχικό τραύμα: Εμφανίζεται σε άτομα που εργάζονται ή εθελοντούν δίπλα σε τραυματισμένους ανθρώπους, απορροφώντας την οδύνη τους χωρίς να το αντιλαμβάνονται πάντα(Jenkins & Baird, 2002).
Αποκατάσταση από το τραύμα: Μια διαδρομή προς την επανένωση με τον εαυτό
Η επούλωση ενός ψυχικού τραύματος δεν είναι γραμμική ούτε εύκολη υπόθεση.
Απαιτεί χρόνο, συνέπεια, ασφάλεια και συναισθηματικό χώρο. Παρακάτω αναφέρονται βασικοί άξονες που βοηθούν στην αποκατάσταση:
Ψυχοθεραπεία
Τραυματοκεντρική Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (TF-CBT): Συνδυάζει τεχνικές γνωστικής αναδόμησης και σταδιακής έκθεσης, βοηθώντας το άτομο να επεξεργαστεί το τραύμα με ασφάλεια (Cohen et al., 2012).
EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing): Βοηθά το άτομο να επανεπεξεργαστεί το τραυματικό υλικό μέσω διπλής εστίασης και κινητικών διεγέρσεων, με βάση την αρχή ότι το τραύμα μπλοκάρει τη φυσική διαδικασία επεξεργασίας (Landin- Romero et al., 2018).
Θεραπεία μέσω Τέχνης: Όταν οι λέξεις δεν αρκούν
Η θεραπεία μέσω τέχνης (art therapy) αποτελεί μια αποτελεσματική μορφή θεραπείας για ενήλικες/παιδιά που έχουν υποστεί τραύμα, ιδιαίτερα όταν η λεκτική επεξεργασία είναι δύσκολη ή ανεπαρκής. Μέσω της δημιουργίας εικαστικών έργων, το άτομο μπορεί να εξωτερικεύσει συναισθήματα που είναι δύσκολο να διατυπωθούν, να αποκτήσει απόσταση από το τραυματικό υλικό και να ενισχύσει την αυτορρύθμιση και την αίσθηση ελέγχου.
Παράλληλα, η μέθοδος αυτή συμβάλλει στη μείωση των συμπτωμάτων μετατραυματικού στρες (PTSD), άγχους και κατάθλιψης, ενώ ενισχύει τη συναισθηματική έκφραση, την ενδοσκόπηση και την αυτοσυνείδηση (Schouten et al., 2015).
Αναδόμηση ταυτότητας
Το τραύμα επηρεάζει την εικόνα του εαυτού. Μέσα από θεραπευτικές σχέσεις, τη δημιουργική έκφραση (γραφή, τέχνη, χόμπι), και τη συμμετοχή σε κοινότητες, το άτομο αρχίζει να επαναπροσδιορίζει ποιος είναι πέρα από το τραύμα (Briere, 2012).
Σώμα & Νευρικό Σύστημα
Το τραύμα είναι μια εμπειρία που αποθηκεύεται πρώτα στο σώμα. Η ρύθμιση του αυτόνομου νευρικού συστήματος είναι κρίσιμη.
Τεχνικές όπως:
- Ασκήσεις γείωσης και αναπνοής
- Mindfulness
- Γιόγκα
βοηθούν το σώμα να “πιστέψει” ξανά πως είναι ασφαλές (Briere, 2012).
Φροντίδα των φροντιστών
Όσοι εργάζονται με τραυματισμένους ανθρώπους (επαγγελματίες, εθελοντές, συγγενείς) χρειάζονται εποπτεία, αυτοφροντίδα και υποστήριξη για να μην καούν συναισθηματικά. Το δευτερογενές τραύμα είναι υπαρκτό και σοβαρό(Briere, 2012).
Η επούλωση του τραύματος δεν σημαίνει ότι ξεχνάμε. Σημαίνει ότι δεν το αφήνουμε πια να μας ορίζει. Όταν ένας άνθρωπος καταφέρει να πει «ναι, αυτό με σημάδεψε αλλά μπορώ να ζήσω πέρα από αυτό», τότε έχει ήδη ξεκινήσει να θεραπεύεται.
Ας θυμόμαστε πως, πίσω από κάθε απότομη αντίδραση, κάθε κλείσιμο, κάθε σιωπή, ίσως κρύβεται μια πληγή που δεν φαίνεται και μόνο η σκέψη αυτή, μας βοηθά να κοιτάμε τους ανθρώπους με λιγότερη κριτική και περισσότερη κατανόηση.
Η επούλωση δεν είναι μόνο μια προσωπική πράξη. Είναι και μια πράξη κοινής ανθρωπιάς- όταν δίνουμε χώρο, ασφάλεια και αποδοχή ο ένας στον άλλον.
Γράφει η Ηλιάνα Δεληγιαννίδη, Ψυχολόγος και εθελόντρια στο Iasis At Centro
Βιβλιογραφία
Bremner, J. D. (1999). Acute and chronic responses to psychological trauma:
Where do we go from here? American Journal of Psychiatry, 156(3), 349–351.
https://doi.org/10.1176/ajp.156.3.349
Briere, J., & Scott, C. (2012). Principles of trauma therapy: A guide to symptoms,
evaluation, and treatment (2nd ed.). Sage Publications.
Cohen, J. A., Mannarino, A. P., Kliethermes, M., & Murray, L. A. (2012).
Trauma-focused CBT for youth with complex trauma. Child Abuse & Neglect,
36(6), 528–541. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2012.03.007
Cook, A., Spinazzola, J., Ford, J., Lanktree, C., Blaustein, M., Cloitre, M., & Van
der Kolk, B. (2005). Complex trauma. Psychiatric Annals, 35(5), 390–398.
https://doi.org/10.3928/00485713-20050501-05
Cruz, D., Lichten, M., Berg, K., & George, P. (2022). Developmental trauma:
Conceptual framework, associated risks and comorbidities, and evaluation and
treatment. Frontiers in Psychiatry, 13, 800687.
https://doi.org/10.3389/fpsyt.2022.800687
Jenkins, S. R., & Baird, S. (2002). Secondary traumatic stress and vicarious
trauma: A validational study. Journal of Traumatic Stress, 15(5), 423–432.
https://doi.org/10.1023/A:1020193526843
Landin-Romero, R., Moreno-Alcázar, A., Pagani, M., & Amann, B. L. (2018).
How does eye movement desensitization and reprocessing therapy work? A
systematic review on suggested mechanisms of action. Frontiers in Psychology, 9,
1395. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.01395
McNally, R. J. (2003). Psychological mechanisms in acute response to trauma.
Biological Psychiatry, 53(9), 779–788. https://doi.org/10.1016/S0006-
3223(03)00176-4
Schouten, K. A., de Niet, G. J., Knipscheer, J. W., Kleber, R. J., &
Hutschemaekers, G. J. (2015). The effectiveness of art therapy in the treatment of
traumatized adults: A systematic review on art therapy and trauma. Trauma,
Violence, & Abuse, 16(2), 220–228. https://doi.org/10.1177/1524838014555032