Το άγχος επίδοσης στις εξετάσεις αποτελεί ένα πολυδιάστατο ψυχολογικό φαινόμενο, που αποκτά ιδιαίτερη σημασία στο πλαίσιο της σύγχρονης εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Οι εξετάσεις, ειδικά σε συστήματα υψηλής πίεσης όπως οι Πανελλαδικές ή οι εξεταστικές περίοδοι στα πανεπιστήμια, αντιμετωπίζονται συχνά ως προσδιοριστικοί παράγοντες της μελλοντικής επαγγελματικής και κοινωνικής ταυτότητας των νέων. Αυτός ο ανταγωνιστικός και αξιοκρατικός χαρακτήρας των εξετάσεων ενισχύει το ψυχολογικό φορτίο των υποψηφίων, οδηγώντας πολλούς στην εμφάνιση συμπτωμάτων άγχους επίδοσης — μιας μορφής στρες που επηρεάζει αρνητικά τόσο τη μαθησιακή διαδικασία όσο και τη συνολική ψυχική ισορροπία του ατόμου.
Ορισμός και Θεωρητική Προσέγγιση
Το άγχος επίδοσης ορίζεται ως η ψυχολογική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από υπερβολική συναισθηματική και γνωστική φόρτιση, η οποία εμφανίζεται ενόψει ή κατά τη διάρκεια εξεταστικών διαδικασιών. Πρόκειται για έναν μηχανισμό στρες που διαφέρει από το λειτουργικό άγχος (eustress), το οποίο μπορεί να ενισχύσει την εγρήγορση και την απόδοση. Το παθολογικό άγχος επίδοσης, αντίθετα, συνοδεύεται από αντιπαραγωγικά συναισθήματα, διαταραχές στις γνωστικές λειτουργίες (όπως η μνήμη και η προσοχή), καθώς και από σωματικές εκδηλώσεις που παρεμποδίζουν τη φυσιολογική απόδοση.
Ερευνητικά δεδομένα υποδεικνύουν ότι περίπου 30–40% των μαθητών και φοιτητών αναφέρουν συμπτώματα που συνδέονται με άγχος εξετάσεων, ενώ σε ορισμένες πληθυσμιακές ομάδες τα ποσοστά μπορεί να είναι ακόμα υψηλότερα.
Συμπτωματολογία του Άγχους Επίδοσης
Το άγχος επίδοσης εκδηλώνεται σε τέσσερα βασικά επίπεδα:
1. Συναισθηματικά Συμπτώματα
- Έντονη ανησυχία και αγωνία πριν ή κατά τη διάρκεια των εξετάσεων
- Φόβος αποτυχίας και αρνητικής αξιολόγησης
- Συναισθήματα ανεπάρκειας, ενοχής και ντροπής
- Απώλεια κινήτρων και συναισθηματική εξάντληση
2. Γνωστικά Συμπτώματα
- Διάχυτες αρνητικές σκέψεις και εσωτερική κριτική
- Δυσκολία συγκέντρωσης και επεξεργασίας πληροφοριών
- Αδυναμία ανάκλησης γνώσεων σε κρίσιμες στιγμές
- Γνωστική παραμόρφωση της πραγματικότητας (π.χ. καταστροφολογία)
3. Σωματικά Συμπτώματα
- Αυξημένος καρδιακός ρυθμός, ιδρώτας, τρέμουλο
- Γαστρεντερικές διαταραχές (ναυτία, διάρροια)
- Πονοκέφαλοι, μυϊκή ένταση, σφίξιμο στο στήθος
- Διαταραχές στον ύπνο, όπως αϋπνία ή συχνές αφυπνίσεις
4. Συμπεριφορικές Εκδηλώσεις
- Αναβλητικότητα, αποφυγή μελέτης ή των ίδιων των εξετάσεων
- Παρορμητικές αντιδράσεις και ευερεθιστότητα
- Απόσυρση από κοινωνικές δραστηριότητες ή οικογενειακές σχέσεις
Αιτιολογικοί Παράγοντες
Το άγχος επίδοσης έχει πολυπαραγοντική προέλευση και επηρεάζεται από την αλληλεπίδραση ενδοπροσωπικών, οικογενειακών και κοινωνικών παραμέτρων.
Ατομικά Ψυχολογικά Χαρακτηριστικά
Τελειομανία: Τα άτομα αυτά θέτουν υπερβολικά υψηλά πρότυπα, δυσκολεύονται να δεχθούν την αποτυχία και βιώνουν κάθε αποτυχία ως προσωπικό πλήγμα.
Χαμηλή αυτοεκτίμηση: Η αντίληψη μειωμένης ικανότητας ενισχύει το άγχος καθώς κάθε αποτυχία βιώνεται ως απειλή προς την ταυτότητα του ατόμου.
Ανθεκτικότητα (resilience): Η ελλιπής ικανότητα ψυχολογικής ανάκαμψης από δυσκολίες ενισχύει το άγχος και δυσχεραίνει την προσαρμογή.
Οικογενειακές και Κοινωνικές Επιρροές
Υπερβολικές προσδοκίες γονέων: Οι μαθητές συχνά αισθάνονται ότι η αξία τους εξαρτάται από την επίδοσή τους.
Συγκριτική κοινωνική πίεση: Η συνεχής σύγκριση με άλλους οδηγεί σε αίσθημα ανεπάρκειας.
Εκπαιδευτικό σύστημα: Σε κοινωνίες με υψηλά ποσοστά εξετασιοκεντρικής αξιολόγησης, το άγχος γίνεται δομικό στοιχείο της μαθησιακής εμπειρίας.
Συνέπειες στην Ψυχική Υγεία και την Απόδοση
Το άγχος επίδοσης έχει σοβαρές επιπτώσεις τόσο στην ακαδημαϊκή απόδοση όσο και στη γενικότερη ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα του ατόμου:
Γνωστική εξασθένιση: Η υπερδιέγερση εμποδίζει τη μνήμη και τη συγκέντρωση.
Ακαδημαϊκή αποτυχία: Η συνεχής πίεση μπορεί να οδηγήσει σε χειρότερες επιδόσεις, επιβεβαιώνοντας τις αρνητικές προσδοκίες του ατόμου.
Κατάθλιψη και απομόνωση: Η αδυναμία ανταπόκρισης στις προσδοκίες συχνά οδηγεί σε απελπισία.
Αναπτυξιακές φοβίες: Σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να εμφανιστεί φοβία για κάθε μορφή αξιολόγησης.
Πολυδιάστατες Στρατηγικές Αντιμετώπισης
Η αντιμετώπιση του άγχους επίδοσης απαιτεί συνδυασμό ψυχοεκπαίδευσης, θεραπευτικής παρέμβασης και κοινωνικής υποστήριξης:
1. Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT)
Η CBT αποτελεί τον χρυσό κανόνα στις παρεμβάσεις για άγχος. Στοχεύει στην αναγνώριση και αναδόμηση δυσλειτουργικών γνωστικών σχημάτων και στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας.
2. Τεχνικές Χαλάρωσης και Ενσυνειδητότητας (Mindfulness)
Τεχνικές όπως η διαφραγματική αναπνοή, η καθοδηγούμενη φαντασία και η ενσυνειδητότητα μειώνουν τη φυσιολογική ένταση και αυξάνουν την αυτοπαρατήρηση.
3. Οργάνωση Χρόνου και Προγραμματισμός
Η κατάρτιση ρεαλιστικού προγράμματος μελέτης, με ενδιάμεσα διαλείμματα και στόχους, αυξάνει το αίσθημα ελέγχου και μειώνει το χάος.
4. Ενίσχυση Δεξιοτήτων Μελέτης
Η εκμάθηση στρατηγικών ενεργητικής μάθησης, αυτοελέγχου και αξιολόγησης του μαθησιακού υλικού βοηθά στην αποδοτική αφομοίωση της γνώσης.
5. Συμβουλευτική και Ψυχοκοινωνική Υποστήριξη
Η ψυχολογική ενδυνάμωση μέσα από εξατομικευμένες συνεδρίες ή ομάδες υποστήριξης συμβάλλει στη διαχείριση των προσδοκιών και την αποφόρτιση.
6. Καλλιέργεια Αυτοεκτίμησης
Η σταδιακή ενίσχυση της αυτοεικόνας μέσα από την αποδοχή της ατέλειας, την αναγνώριση της προσπάθειας και τη θετική αυτο-ομιλία αποτελεί θεμέλιο της μακροπρόθεσμης ψυχικής ευεξίας.
Συμπεράσματα και Προτάσεις Πολιτικής
Το άγχος επίδοσης στις εξετάσεις δεν είναι ατομική παθολογία αλλά ψυχοκοινωνικό φαινόμενο με συστημικές ρίζες. Η αποστιγματοποίησή του και η αναγνώρισή του ως θεμιτή ανθρώπινη αντίδραση σε υπερβολικές πιέσεις είναι καθοριστικής σημασίας. Παράλληλα, είναι αναγκαία η ανάπτυξη πολιτικών που εστιάζουν στην ψυχοεκπαίδευση, τη συναισθηματική ενδυνάμωση και την πρόληψη της σχολικής και ακαδημαϊκής εξουθένωσης.
Η ενσωμάτωση προγραμμάτων διαχείρισης άγχους σε σχολεία και πανεπιστήμια, η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και η ενεργή συμμετοχή της οικογένειας αποτελούν κομβικά σημεία για τη διαμόρφωση ενός παιδαγωγικού περιβάλλοντος που προάγει όχι μόνο τη μάθηση, αλλά και την ψυχική ανθεκτικότητα.
Ζαγαρέλου Μαρίνα, Φοιτήτρια Ψυχολογίας – Ambassador Εθελοντών IASIS NGO
Λίστα Αναφορών:
Albattat, A. (2023). Student factors affecting performance
anxiety. Tuijin Jishu/Journal of Propulsion Technology, 44(4),
606–610. https://www.researchgate.net/publication/376187624_Student_Fa
ctors_Affecting_Performance_Anxiety
Altundağ, Y., & Bulut, S. (2019). The Effect of Solution-Focused
Brief Counseling on Reducing Test Anxiety. Avances En Psicología
Latinoamericana, 37(1), 1.
https://doi.org/10.12804/revistas.urosario.edu.co/apl/a.6270
Angelidis, A., Solis, E., Lautenbach, F., van der Does, W., & Putman,
P. (2019). I’m going to fail! Acute cognitive performance anxiety
increases threat-interference and impairs WM performance. PloS
one, 14(2), e0210824. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0210824
Chakraborty, A. (2023). Exploring the root causes of examination
anxiety: Effective solutions and recommendations. International
Journal of Science and Research (IJSR), 12(2), 1096–1102.
https://www.researchgate.net/publication/369295697_Exploring_t
he_Root_Causes_of_Examination_Anxiety_Effective_Solutions_an
d_Recommendations
Hamilton, L., & Brown, J. (2005). ‘Judgement day is coming!’: young
people and the examination process in Scotland. Improving
Schools, 8(1), 47-57. https://doi.org/10.1177/1365480205049339
Manansingh, S., Tatum, S. L., & Morote, E.-S. (2019). Effects of
Relaxation Techniques on Nursing Students’ Academic Stress and
Test Anxiety. Journal of Nursing Education, 58(9), 534–537.
https://doi.org/10.3928/01484834-20190819-07
Naz, H., Ilyas, N., von Humboldt, S. (2021). Performance Anxiety.
In: Gu, D., Dupre, M.E. (eds) Encyclopedia of Gerontology and
Population Aging. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-
030-22009-9_81
North Carolina State University. (2025). Study skills and Test
Anxiety. NC State University Counseling Center.
https://counseling.dasa.ncsu.edu/support-and-resources/self-help-
resources/study-skills/
Nyström, A. S., Jackson, C., & Salminen Karlsson, M. (2018). What
counts as success? Constructions of achievement in prestigious
higher education programmes. Research Papers in Education, 34(4),
465–482. https://doi.org/10.1080/02671522.2018.1452964
Putwain, D. W., & von der Embse, N. P. (2021). Cognitive-behavioral
intervention for test anxiety in adolescent students: do benefits
extend to school-related wellbeing and clinical anxiety. Anxiety,
stress, and coping, 34(1), 22–36.
https://doi.org/10.1080/10615806.2020.1800656
Roick, J., & Ringeisen, T. (2017). Self-efficacy, test anxiety, and
academic success: A longitudinal validation. International Journal of
Educational Research, 83, 84–93.
https://doi.org/10.1016/j.ijer.2016.12.006
Roshanisefat, S., Azizi, S. M., & Khatony, A. (2021). Investigating
the relationship of test anxiety and time management with academic
procrastination in students of health professions. Education
Research International, 2021(12), 1–6.
https://www.researchgate.net/publication/354994523_Investigati
ng_the_Relationship_of_Test_Anxiety_and_Time_Management_wi
th_Academic_Procrastination_in_Students_of_Health_Professions
Sarason, I.G., Sarason, B.R. (1990). Test Anxiety. In: Leitenberg, H.
(eds) Handbook of Social and Evaluation Anxiety. Springer, Boston,
MA. https://doi.org/10.1007/978-1-4899-2504-6_16
Soomro, L. A., Tunio, S., Khan, W. A., & Farrukh, H. (2023).
Relationship between test anxiety and personality traits among
college students. Pakistan Journal of Humanities and Social
Sciences, 11(3).
https://www.researchgate.net/publication/374603110_Relationship
_Between_Test_Anxiety_and_Personality_Traits_Among_College_
Students
Vasiou, A., & Vasilaki, E. (2025). Cracking the Code of Test Anxiety:
Insight, Impacts, and Implications. Psychology International, 7(1),
18. https://doi.org/10.3390/psycholint7010018
Ventura, M., Roberts, R. D., & Zeidner, M. (2010). Assessment in
Schools – Affective Domain. Elsevier EBooks, 256–261.
https://doi.org/10.1016/b978-0-08-044894-7.00324-9
Wachelka, D., & Katz, R. C. (1999). Reducing test anxiety and
improving academic self-esteem in high school and college students
with learning disabilities. Journal of Behavior Therapy and
Experimental Psychiatry, 30(3), 191–198.
https://doi.org/10.1016/s0005-7916(99)00024-5
Weber, S. R., Winkelmann, Z. K., Monsma, E. V., Arent, S. M., &
Torres-McGehee, T. M. (2023). An Examination of Depression,
Anxiety, and Self-Esteem in Collegiate Student-
Athletes. International journal of environmental research and public
health, 20(2), 1211. https://doi.org/10.3390/ijerph20021211
Yildirim, I. (2008). Family variables influencing test anxiety of
students preparing for the university entrance examination.
https://www.researchgate.net/publication/289056883_Family_vari
ables_influencing_test_anxiety_of_students_preparing_for_the_u
niversity_entrance_examination
Zaromb, F. M., Burrus, J., & Roberts, R. D. (2017). Test behavior☆.
In Reference Module in Neuroscience and Biobehavioral Psychology.
Elsevier. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-809324-5.06593-7
Zeidner, M. (2004). Test Anxiety. Encyclopedia of Applied
Psychology, 545–556. https://doi.org/10.1016/b0-12-657410-
3/00958-2