Η μοναξιά είναι ένα συναίσθημα τόσο παλιό όσο και η ανθρώπινη ύπαρξη. Όλοι, κάποια στιγμή, έχουμε νιώσει την γλυκόπικρη αίσθηση της απομόνωσης. Για κάποιους είναι μια όαση αυτογνωσίας και στοργής προς τον εαυτό, ενώ για άλλους μετατρέπεται σε μια βαριά, αόρατη φυλακή που πνίγει την ψυχή. Πώς και πότε η μοναξιά γίνεται τοξική; Ποια είναι τα σημάδια της και πώς μπορούμε να βρούμε το φως μέσα στο σκοτάδι της;
Η μοναξιά ως φυσική ανάγκη και ως τοξική παγίδα
Η μοναξιά σε μικρές δόσεις μπορεί να είναι ευεργετική, μας δίνει χώρο να σκεφτούμε, να νιώσουμε και να επανεκτιμήσουμε τη ζωή μας (Cacioppo & Patrick, 2008). Στις στιγμές αυτές, η απομόνωση μοιάζει με έναν στοργικό φίλο που μας επιτρέπει να ξαναβρούμε τον εαυτό μας, να ξεκουραστούμε από τον θόρυβο της καθημερινότητας και να συλλογιστούμε τα βαθύτερα θέματα που μας απασχολούν.
Ωστόσο, όταν η μοναξιά επιβάλλεται ή παρατείνεται, χωρίς επιλογή, χωρίς ουσιαστική σύνδεση με άλλους, μετατρέπεται σε τοξική. Το αίσθημα της εγκατάλειψης, της απόρριψης, και η αίσθηση πως είμαστε «ξεχασμένοι» ή «άχρηστοι» μπορούν να βυθίσουν τον άνθρωπο σε βαθιά θλίψη και απελπισία (Hawkley & Cacioppo, 2010).
Τα κλειδιά για να αναγνωρίσουμε την τοξική μοναξιά είναι:
Η αίσθηση κενού ακόμα και ανάμεσα στους ανθρώπους: Πολλοί νιώθουν αποκομμένοι και μόνοι ακόμη και όταν βρίσκονται σε κοινωνικό περιβάλλον. Αυτό οφείλεται στο ότι η αληθινή σύνδεση και η αίσθηση κατανόησης λείπουν.
Ο φόβος της απόρριψης και η αίσθηση ότι δεν αξίζουμε: Αυτή η εσωτερική πεποίθηση μας απομονώνει και μας κάνει να αποφεύγουμε τις κοινωνικές επαφές, αυξάνοντας τον κύκλο μοναξιάς.
Η αυτοαπομόνωση ως άμυνα: Συχνά απομακρυνόμαστε από τους άλλους επειδή φοβόμαστε να εκτεθούμε ή να πληγωθούμε, αλλά έτσι ενισχύουμε τη μοναξιά μας.
Ο αρνητικός εσωτερικός διάλογος: Η μοναξιά συχνά συνοδεύεται από κριτικές και αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό, οι οποίες την τροφοδοτούν (Neff, 2011).
Επιπρόσθετα, η τοξική μοναξιά σχετίζεται συχνά με σωματικά και ψυχικά προβλήματα: αυξημένο άγχος, κατάθλιψη, διαταραχές ύπνου, ακόμα και καρδιαγγειακές παθήσεις (Hawkley & Cacioppo, 2010). Επιστημονικές έρευνες δείχνουν πως η έλλειψη κοινωνικών σχέσεων αυξάνει τον κίνδυνο θνησιμότητας σε ποσοστό αντίστοιχο με αυτό του καπνίσματος (Holt-Lunstad et al., 2015). Από την άλλη, η μοναξιά εντείνει την αίσθηση απειλής: ο εγκέφαλος μας ερμηνεύει την απομόνωση ως κίνδυνο για επιβίωση, πυροδοτώντας αισθήματα άγχους και φόβου (Hawkley & Cacioppo, 2010). Αυτό δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο όπου το άγχος και ο φόβος για απόρριψη μας κάνουν να απομακρυνόμαστε ακόμη περισσότερο.
Πώς να απελευθερωθούμε από τη μοναξιά: Μια στοργική προσέγγιση
1.Η καλλιέργεια της εσωτερικής σύνδεσης κρίνεται εξαιρετικά σημαντική.
Πριν μπορέσουμε να συνδεθούμε ουσιαστικά με τους άλλους, είναι απαραίτητο να συνδεθούμε με τον ίδιο μας τον εαυτό. Η εσωτερική σύνδεση σημαίνει να μάθουμε να ακούμε τις ανάγκες, τα όρια και τα όνειρά μας, χωρίς να κρίνουμε. Μέσα από πρακτικές όπως η γραφή προσωπικού ημερολογίου, ο διαλογισμός και η ενσυνείδητη αναπνοή, δημιουργούμε έναν ασφαλή εσωτερικό χώρο όπου η μοναξιά μπορεί να αναγνωριστεί ως σύντροφος και όχι ως εχθρός (Siegel, 2010). Αυτή η σχέση με τον εαυτό μας αποτελεί τη βάση για υγιείς σχέσεις και προστατεύει από την επώδυνη αίσθηση του απομονωμένο.
2. Αποδοχή και αυτοσυμπόνια
Πολύ συχνά η μοναξιά συνοδεύεται από ντροπή και ενοχή — «Γιατί δεν μπορώ να κάνω φίλους;», «Γιατί νιώθω έτσι;». Το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσουμε το συναίσθημα χωρίς κριτική. Η αυτοσυμπόνια (Neff, 2011) μας καλεί να φερθούμε στον εαυτό μας σαν σε έναν αγαπημένο φίλο: με κατανόηση, τρυφερότητα και στήριξη. Αντί να καταδικάζουμε την ανάγκη μας για σύνδεση, την τιμούμε και τη φροντίζουμε.
3. Αναζήτηση ουσιαστικής συμμετοχής
Η μοναξιά συχνά ξεκινά από το ότι νιώθουμε πως δεν ανήκουμε πουθενά. Η ένταξη σε ομάδες με κοινά ενδιαφέροντα ή εθελοντικές δράσεις μπορεί να μας γεμίσει νόημα και να μας φέρει σε επαφή με ανθρώπους που μοιράζονται τις ίδιες αξίες. Αυτό το αίσθημα κοινότητας λειτουργεί θεραπευτικά και μειώνει την αίσθηση του κενού (Cacioppo & Patrick, 2008).
4. Η θεραπευτική δύναμη της έκφρασης
Το να μιλήσουμε για τη μοναξιά μας — είτε σε φίλους, οικογένεια ή σε ειδικό ψυχικής υγείας — είναι απελευθερωτικό. Η εξωτερίκευση του πόνου και της θλίψης διευκολύνει την κατανόηση και την επεξεργασία τους. Η ψυχοθεραπεία, ειδικά προσεγγίσεις όπως η
Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) ή η Θεραπεία Συμπόνιας, βοηθούν να αναγνωρίσουμε αρνητικά μοτίβα σκέψης και να χτίσουμε νέες δεξιότητες για συναισθηματική σύνδεση (Gilbert, 2009).
5. Αναζήτηση ουσιαστικής συμμετοχής
Η μοναξιά συχνά ξεκινά από το ότι νιώθουμε πως δεν ανήκουμε πουθενά. Η ένταξη σε ομάδες με κοινά ενδιαφέροντα ή εθελοντικές δράσεις μπορεί να μας γεμίσει νόημα και να μας φέρει σε επαφή με ανθρώπους που μοιράζονται τις ίδιες αξίες. Αυτό το αίσθημα κοινότητας λειτουργεί θεραπευτικά και μειώνει την αίσθηση του κενού (Cacioppo & Patrick, 2008).
Όλοι κάποια στιγμή στη ζωή μας νιώθουμε μόνοι. Είναι μια αλήθεια που ενώνει τους
ανθρώπους πιο πολύ απ’ όσο φανταζόμαστε. Όμως η μοναξιά δεν είναι το τέλος της
διαδρομής· μπορεί να γίνει η αρχή για να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας και να
βρούμε νέους τρόπους να συνδεθούμε.
Γράφει η Ηλιάνα Δεληγιαννίδη, Ψυχολόγος και εθελόντρια στο Iasis At Centro
Βιβλιογραφία
Cacioppo, J. T., & Patrick, W. (2008). Loneliness: Human nature and the need for
social connection. W.W. Norton & Company.
Hawkley, L. C., & Cacioppo, J. T. (2010). Loneliness matters: A theoretical and
empirical review of consequences and mechanisms. Annals of Behavioral Medicine,
40(2), 218–227. https://doi.org/10.1007/s12160-010-9210-8.
Holt-Lunstad, J., Smith, T. B., Baker, M., Harris, T., & Stephenson, D. (2015).
Loneliness and social isolation as risk factors for mortality: A meta-analytic review.
Perspectives on Psychological Science, 10(2), 227–237.
https://doi.org/10.1177/1745691614568352
Neff, K. D. (2011). Self-compassion: The proven power of being kind to yourself.
William Morrow.
Siegel, D. J. (2010). The mindful therapist: A clinician’s guide to mindsight and
neural integration. W. W. Norton & Company.
Gilbert, P. (2009). The compassionate mind: A new approach to life’s challenges.
Constable & Robinson.