Το φάσμα της Νοοτροπίας
Στο φάσμα της νοοτροπίας, υπάρχουν δύο βασικές κατηγορίες, όπως αναπτύχθηκαν από την Carol Dweck: η «σταθερή» νοοτροπία (fixed mindset) και η νοοτροπία «ανάπτυξης» (growth mindset). Η σταθερή νοοτροπία βασίζεται στην πεποίθηση ότι τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων είναι σταθερά, έμφυτα ή γενετικά προκαθορισμένα και παραμένουν αμετάβλητα με το πέρασμα του χρόνου. Αντίθετα, η νοοτροπία ανάπτυξης αναφέρεται στην πεποίθηση ότι τα χαρακτηριστικά και οι ικανότητες μπορούν να μετασχηματιστούν και να αναπτυχθούν με προσπάθεια και εξάσκηση (Dweck, 2016)
Νοοτροπία Ανάπτυξης και Σταθερή Νοοτροπία: Αντιλήψεις για τα λάθη και την εξέλιξη
Η νοοτροπία ανάπτυξης επικεντρώνεται στην ικανότητα των ατόμων να προσεγγίζουν τις δυσκολίες όχι ως εμπόδια, αλλά ως ευκαιρίες για μάθηση και εξέλιξη, ενισχύοντας έτσι τόσο την προσωπική όσο και την επαγγελματική ανάπτυξη. Τα λάθη αποτελούν αναπόσπαστο μέρος αυτής της νοοτροπίας, καθώς δείχνουν ότι οι άνθρωποι χρειάζεται να τα βιώνουν προκειμένου να εξελιχθούν και να ευδοκιμήσουν. Η νοοτροπία ανάπτυξης υποστηρίζει ότι, ακόμη κι αν τα αρχικά ταλέντα και οι κλίσεις υπάρχουν, με εξάσκηση και εμπειρία ο καθένας μπορεί να βελτιωθεί και να αλλάξει προς την επιθυμητή κατεύθυνση (Dweck, 2010). Αντίθετα, τα άτομα με σταθερή νοοτροπία δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν ότι τα λάθη μπορούν να οδηγήσουν σε μαθησιακές εμπειρίες. Βλέπουν τις αναποδιές ως υπενθύμιση ότι δεν τα καταφέρνουν αρκετά καλά ή ότι δεν είναι ικανοί. Αυτό συμβαίνει γιατί όταν κάποιος θεωρεί τις ικανότητες και τα χαρακτηριστικά του ως έμφυτα και αμετάβλητα, αποκλείει αυτόματα κάθε δυνατότητα ανάπτυξης ή αλλαγής. Επομένως, κάθε λάθος που προκύπτει το αποδίδει στις περιορισμένες του δυνατότητες και έτσι σε περιόδους κρίσης, καταβάλλεται ψυχικά, με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται να εξελιχθεί (Gál et al., 2022).
Μερικά σημαντικά οφέλη της Νοοτροπίας ανάπτυξης
Η έννοια της νοοτροπίας ανάπτυξης (growth mindset), αν και αρχικά μελετήθηκε σε μαθητές δείχνοντας ότι συνδέεται με υψηλότερες ακαδημαϊκές επιδόσεις και αυξημένα επίπεδα ευημερίας (Ortiz Alvarado et al., 2019), έχει πλέον επεκταθεί και σε άλλες ομάδες πληθυσμού. Έρευνες σε ενήλικες επιβεβαιώνουν ότι τα άτομα με αναπτυξιακή νοοτροπία όχι μόνο επιτυγχάνουν σημαντικούς προσωπικούς και επαγγελματικούς στόχους, αλλά επίσης παρουσιάζουν καλύτερη ψυχική υγεία, με χαμηλότερα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης (Schroder et al., 2014; Burnette et al., 2020; Kyeong et al., 2024). Στους ηλικιωμένους, η πεποίθηση ότι οι ικανότητες μπορούν να καλλιεργηθούν σχετίζεται με αυξημένη πρόθεση υιοθέτησης προληπτικών συμπεριφορών υγείας (Marquet et al., 2021), μεγαλύτερη τήρηση υγιεινών συνηθειών και καλύτερη σωματική και γνωστική λειτουργία (Fabio et al., 2023; Sheffler et al., 2022). Παράλληλα, άτομα που πιστεύουν ότι η κοινωνικοοικονομική τους κατάσταση μπορεί να βελτιωθεί αναφέρουν υψηλότερη υποκειμενική ευημερία και μείωση ψυχολογικών συμπτωμάτων σε βάθος χρόνου (Zhao et al., 2021; Zhao et al., 2023). Συνολικά, τα ευρήματα αυτά καταδεικνύουν ότι η αναπτυξιακή νοοτροπία λειτουργεί ως προστατευτικός και ενισχυτικός παράγοντας σε όλη τη διάρκεια της ζωής, επηρεάζοντας θετικά την ψυχική υγεία, την ευημερία και την ποιότητα ζωής.
Πως μπορούμε να αναπτύξουμε Νοοτροπία Ανάπτυξης; (Stoycheva & Ruskov et al., 2015; Purdue Global, 2024)
-Αναγνώρισε την τωρινή σου νοοτροπία (αυτοπαρατήρηση), με ποια νοοτροπία ταυτίζεσαι περισσότερο;
– Βγες έξω από τη ζώνη άνεσής σου και θέσε στόχους που πραγματικά θέλεις να πετύχεις, με σκοπό να καταφέρεις πράγματα που πίστευες ότι δεν μπορούσες να εξελίξεις.
– Δες τις δυσκολίες που προκύπτουν σαν ευκαιρίες για μάθηση και όχι σαν αποτυχίες.
– Κάνε υπομονή, η ανάπτυξη είναι διαδικασία, όχι προορισμός. Μπορεί να είναι αργή και γεμάτη προκλήσεις, αλλά κάθε μικρό βήμα σε φέρνει πιο κοντά στην εξέλιξη που επιθυμείς.
– Κράτα ημερολόγιο προόδου.
-Δώσε εύσημα στον εαυτό σου για την σκληρή προσπάθεια, ακόμη και αν το αποτέλεσμα μπορεί να μην ήταν το ιδανικό.
– Απόφευγε να χρησιμοποιείς εκφράσεις όπως: «Δεν είμαι αρκετά καλός, άρα δεν θα γίνω και ποτέ». Αντίθετα χρησιμοποίησε εκφράσεις όπως: «Δεν είμαι τόσο καλός σε αυτό ακόμη, αλλά με εξάσκηση μπορώ να τα βελτιωθώ και να τα καταφέρω».
Ανθεκτικότητα
Η νοοτροπία ανάπτυξης λειτουργεί ως θεμέλιο της ψυχολογικής ανθεκτικότητας, καθώς επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα ερμηνεύουν τις δυσκολίες. Όταν κάποιος πιστεύει ότι οι ικανότητες και τα χαρακτηριστικά του μπορούν να αναπτυχθούν, τότε αντιλαμβάνεται τις αποτυχίες όχι ως μόνιμη ένδειξη ανεπάρκειας, αλλά ως προσωρινά εμπόδια και ευκαιρίες για μάθηση. Αυτή η αντίληψη του επιτρέπει να επανέρχεται γρηγορότερα μετά από δυσκολίες, να παραμένει κινητοποιημένος και να επιμένει στην προσπάθεια (Yeager & Deck, 2012).
Η ανθεκτικότητα αναφέρεται στην ικανότητα προσαρμογής σε δύσκολες και αγχωτικές συνθήκες, δύναμη να ανακάμπτεις μετά από αποτυχίες ή απογοητεύσεις, αξιοποίηση των προβλημάτων ως ευκαιρίες για μάθηση και ανάπτυξη, καθώς και στην επιμονή και συνέχιση της προσπάθειας ακόμα και όταν οι συνθήκες είναι αντίξοες (American Psychological Association, 2025).
Μερικά σημαντικά οφέλη του να έχουμε Ανθεκτικότητα
Τα άτομα με υψηλή ανθεκτικότητα παρουσιάζουν καλύτερη προσαρμογή στις δυσκολίες, μικρότερη πιθανότητα εμφάνισης ψυχικών διαταραχών και υψηλότερα επίπεδα ευημερίας (Srivastava, 2011). Η ανθεκτικότητα λειτουργεί ως προστατευτικός παράγοντας έναντι ψυχικών διαταραχών (όπως η κατάθλιψη ή οι τάσεις αυτοκτονίας) (Shrivastava & Desousa, 2016). Οι ανθεκτικές συμπεριφορές έχουν συνδεθεί με καλύτερα αποτελέσματα σε καρδιαγγειακές παθήσεις, διαβήτη και νεφρική νόσο. Παράλληλα, βοηθά τα άτομα να ανταποκρίνονται πιο αποτελεσματικά σε δύσκολες ιατρικές διαγνώσεις, όπως ο καρκίνος, ενισχύοντας την αυτοδιαχείριση και τη φροντίδα του εαυτού και περιορίζοντας τις αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική τους υγεία. (Peccoralo et al., 2025).
Πως μπορούμε να αναπτύξουμε την ανθεκτικότητα μας; (Mayo Clinic Staff, 2023)
-Δημιούργησε ουσιαστικές σχέσεις. Η στήριξη από αγαπημένα πρόσωπα είναι πολύτιμη τόσο στις δύσκολες όσο και στις καλές στιγμές.
– Εξασκήσου στη διαχείριση του στρες με τεχνικές χαλάρωσης, όπως γιόγκα, διαλογισμό ή βαθιές αναπνοές.
-Μάθε από το παρελθόν και αναγνώρισε πώς έχεις αντιμετωπίσει δυσκολίες στο παρελθόν. Κατέγραψε τις εμπειρίες σου και σκέψου τι θα έκανες διαφορετικά στο μέλλον.
– Όταν προκύπτει μια δύσκολη στιγμή, εστίασε όχι μόνο στο πρόβλημα, αλλά και στις λύσεις. Σκέψου τα θετικά στοιχεία και τα “όπλα” που ήδη διαθέτεις όπως τις δεξιότητες, τις εμπειρίες και τους ανθρώπους που μπορούν να σε στηρίξουν. Έτσι μετατοπίζεις την προσοχή σου από το αδιέξοδο στις δυνατότητές σου.
Συνδυάζοντας τη Νοοτροπία Ανάπτυξης με την Ανθεκτικότητα, μπορούμε να εστιάσουμε ουσιαστικά στην προσωπική μας βελτίωση, να δώσουμε προτεραιότητα στην εξέλιξή μας και να αντιμετωπίζουμε τα εμπόδια με περισσότερη ψυχραιμία και λιγότερο άγχος, χωρίς να μας καταβάλλουν. Καλλιεργώντας αυτές τις δεξιότητες, ενισχύουμε την ικανότητά μας να διαχειριζόμαστε τις δυσκολίες, να προστατεύουμε την ψυχική μας υγεία και να αναπτυσσόμαστε με ισορροπία σε όλους τους τομείς της ζωής μας.
Γράφει η Μαριλίζα Καραμπίνη, Ασκούμενη Ψυχολόγος στο IASIS at Centro
Λίστα Αναφορών:
American Psychological Association. (2025). Resilience. American Psychological Association. https://www.apa.org/topics/resilience
Dweck, C. S. (2010). Mindset. the new psychology of success, 2006.
Dweck, C. (2016, January 13). What having a “growth mindset” actually means. Harvard Business Review. https://hbr.org/2016/01/what-having-a-growth-mindset-actually-means
Fabio, R. A., Chiatto, L. M., & Colombo, B. (2024). Growth mind-set and healthy behaviors in older adults. Activities, Adaptation & Aging, 48(4), 613-626.
Gál, É., Tóth-Király, I., & Orosz, G. (2022). Fixed Intelligence Mindset, Self-Esteem, and Failure-Related Negative Emotions: A Cross-Cultural Mediation Model. Frontiers in Psychology, 13(13). https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.852638
Kyeong, Y., Kürüm, E., Sheffler, P., Ferguson, L., Davis, E. L., Strickland-Hughes, C. M., & Wu, R. (2024). The implications of growth mindset for depression, well-being, and adjustment over 2 years during the COVID-19 pandemic. PLOS Mental Health, 1(7), e0000182.
Marquet, M., Plaks, J. E., Balasubramaniam, L., Brunet, S., & Chasteen, A. L. (2021). Older adults’ lay theories of abilities predict their willingness to engage in preventive health behaviors. Archives of Gerontology and Geriatrics, 93, 104291–104291. https://doi.org/10.1016/j.archger.2020.104291
Mayo Clinic Staff. (2023, December 23). Resilience: Build skills to endure hardship. Mayo Clinic. https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/resilience-training/in-depth/resilience/art-20046311
Ortiz Alvarado, N. B., Rodríguez Ontiveros, M., & Ayala Gaytán, E. A. (2019). Do Mindsets Shape Students’ Well-Being and Performance? The Journal of Psychology, 153(8), 843–859. https://doi.org/10.1080/00223980.2019.1631141
Peccoralo, L., Mehta, D. H., Schiller, G., & Logio, L. (2025, July 12). The Health Benefits of Resilience. Https://Www.researchgate.net/Publication/393604818_The_Health_Benefits_of_Resilience. https://doi.org/10.1007/978-3-031-87441-3_17
Purdue Global. (2024, January 8). What Is a Growth Mindset and How Can You Develop One? Purdue Global. https://www.purdueglobal.edu/blog/careers/develop-growth-mindset/
Schroder, H. S., Dawood, S., Yalch, M. M., Donnellan, M. B., & Moser, J. S. (2014). The Role of Implicit Theories in Mental Health Symptoms, Emotion Regulation, and Hypothetical Treatment Choices in College Students. Cognitive Therapy and Research, 39(2), 120–139. https://doi.org/10.1007/s10608-014-9652-6
Sheffler, P., Kürüm, E., Sheen, A. M., Ditta, A. S., Ferguson, L., Bravo, D., Rebok, G. W., Strickland-Hughes, C. M., & Wu, R. (2022). Growth Mindset Predicts Cognitive Gains in an Older Adult Multi-Skill Learning Intervention. The International Journal of Aging and Human Development, 96(4), 009141502211060. https://doi.org/10.1177/00914150221106095
Shrivastava, A., & Desousa, A. (2016). Resilience: A psychobiological construct for psychiatric disorders. Indian Journal of Psychiatry, 58(1), 38. https://doi.org/10.4103/0019-5545.174365
Srivastava, K. (2011). Positive mental health and its relationship with resilience. Industrial Psychiatry Journal, 20(2), 75. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3530291/
Stoycheva, M., & Ruskov, P. (2015). Growth mindset development pattern. Proceedings of the 20th European Conference on Pattern Languages of Programs. https://doi.org/10.1145/2855321.2855329
Yeager, D. S., & Dweck, C. S. (2012). Mindsets that promote resilience: When students believe that personal characteristics can be developed. Educational Psychologist, 47(4), 302–314. https://doi.org/10.1080/00461520.2012.722805
Zhao, S., Du, H., Li, Q., Wu, Q., & Chi, P. (2021). Growth mindset of socioeconomic status boosts subjective well-being: A longitudinal study. Personality and Individual Differences, 168, 110301. https://doi.org/10.1016/j.paid.2020.110301
Zhao, S., Du, H., Lin, D., Wu, Q., Li, Q., & Chi, P. (2023). Role of self‐esteem in the association between mindset of socioeconomic status and well‐being: A cross‐lagged panel analysis. Applied Psychology: Health and Well-Being. https://doi.org/10.1111/aphw.12439