Όταν το πρώτο κουδούνι φέρνει άγχος
Το κουδούνι χτυπά και η σχολική χρονιά ξεκινά. Για πολλά παιδιά, το σχολείο είναι μια ευκαιρία για γνώσεις, φιλίες και χαρά. Όμως, για κάποια άλλα, οι πρώτες μέρες γεμίζουν με άγχος, θλίψη και μοναξιά. Ο Λόγος συμβαίνει; Επειδή συχνά αντιμετωπίζονται σαν «διαφορετικά» από τους συνομηλίκους τους.
Ας σκεφτούμε: ένα παιδί που μιλά λίγο πιο διαφορετικά, που ντύνεται αλλιώς, που ειναι αγόρι και δεν είναι τόσο δυνατό στο ποδόσφαιρο ή προτιμά να ζωγραφίζει αντί να τρέχει. H επιστροφή στο σχολικό περιβάλλον γι αυτά τα παιδιά συνδέεται με άγχος, μοναξιά και την αίσθηση ότι «δεν ανήκουν».
Η διαφορετικότητα ως πηγή αποκλεισμού
Στο σχολείο, η διαφορετικότητα θα έπρεπε να αποτελεί πλούτο. Ωστόσο, συχνά γίνεται αιτία στιγματισμού. Ένα παιδί που μιλάει διαφορετικά, που έχει άλλες προτιμήσεις στο παιχνίδι ή που εκφράζεται με τρόπο που ξεφεύγει από τα κοινωνικά στερεότυπα, μπορεί να γίνει εύκολος στόχος.
Ο μηχανισμός είναι γνωστός: τα παιδιά προσπαθούν να διαμορφώσουν ταυτότητα και να βρουν θέση σε μια ομάδα. Για να νιώσουν ασφαλή, ορίζουν τι είναι «κανονικό» και απορρίπτουν ό,τι δεν ταιριάζει. Το «διαφορετικό» παιδί γίνεται η επιβεβαίωση αυτής της κανονικότητας μέσα από τον “αποκλεισμό” του και ο καθρέφτης των φόβων τους: «αν είμαι μαζί του, θα ξεχωρίζω κι εγώ». Οι συμμαθητές, ακόμη και χωρίς πρόθεση, προβάλλουν πάνω του τις δικές τους ανασφάλειες και η ανάγκη να ανήκουν σε μια ομάδα μετατρέπεται σε ανάγκη να αποκλείσουν κάποιον άλλον.
Οι ρίζες του προβλήματος
Αυτό όμως δεν γεννιέται μόνο μέσα στο σχολείο. Η κοινωνία και το σπίτι συχνά σπέρνουν άθελά τους τους σπόρους αυτής της συμπεριφοράς.
Τα στερεότυπα που περνούν στα παιδιά –πως τα αγόρια πρέπει να είναι «σκληρά» , «άμα πάς στο στρατό θα περάσεις δύσκολα αν εισαι διαφορετικός» ή τα κορίτσια πρέπει να ειναι «ήσυχα», – δημιουργούν έδαφος για απόρριψη .
Κι όταν λείπει η εκπαίδευση στην ενσυναίσθηση, όταν δεν διδάσκεται στα παιδιά απο μικρή ηλικία να μπαίνουν στη θέση του άλλου, τότε η κοροϊδία και το bullying βρίσκουν πρόσφορο έδαφος.
Οι συνέπειες για το παιδί
Για το παιδί που βιώνει αυτή την απόρριψη, οι συνέπειες είναι πολύ πιο βαθιές από μια απλή στεναχώρια.
Η αίσθηση ότι είναι «αόρατο» ή ότι δεν έχει αξία χαράσσεται μέσα του.
Η καθημερινή αγωνία να μην πάει σχολείο μπορεί να φέρει πονοκεφάλους, αϋπνία, ακόμα και σωματικά συμπτώματα.
Και το πιο ανησυχητικό είναι ότι συχνά το παιδί αρχίζει να πιστεύει πως φταίει το ίδιο – ότι κάτι δεν πάει καλά μ’ αυτό.
Αυτή η εσωτερίκευση της απόρριψης μπορεί να το ακολουθήσει για χρόνια.
Ο ρόλος των εκπαιδευτικών
Σε αυτό το σημείο, ο ρόλος του σχολείου είναι καθοριστικός. Οι εκπαιδευτικοί κρατούν στα χέρια τους κάτι παραπάνω από τη διδακτέα ύλη και φυσικά δεν είναι μόνο φορείς γνώσης. Είναι και πρότυπα συμπεριφοράς, παρατηρητές της σχολικής δυναμικής και καθοδηγητές των παιδιών σε κοινωνικές δεξιότητες.
Η ενθάρρυνση της συνεργασίας, η επιβράβευση πράξεων αλληλεγγύης και η έγκαιρη παρέμβαση σε περιστατικά εκφοβισμού είναι πρακτικές που μπορούν να κάνουν τη διαφορά. Το «μάθημα της συμπεριφοράς» δεν βρίσκεται σε κανένα σχολικό βιβλίο, αλλά είναι θεμελιώδες για την ψυχική υγεία των μαθητών. Ένα απλό «μπράβο» σε ένα παιδί που βοήθησε έναν συμμαθητή του ή που μοιράστηκε κάτι μαζί του, μπορεί να καλλιεργήσει αξίες που θα το συνοδεύουν μια ζωή.
Ο ρόλος των γονιών
Οι γονείς από την άλλη πλευρά έχουν τη δύναμη να προετοιμάσουν το παιδί τους για τον κόσμο. Το παράδειγμα που δίνουν μέσα στο σπίτι είναι το πιο δυνατό μάθημα.
Αν το παιδί βλέπει ότι οι γονείς του σέβονται τη διαφορετικότητα, μιλούν με καλοσύνη και αγάπη, τότε μαθαίνει κι εκείνο ότι η αξία του ανθρώπου δεν εξαρτάται από το αν ταιριάζει σε στερεότυπα. Ομως τι γίνεται αν και οι γονείς έχουν κάποια στερεότυπα;
Αν αναγνωρίσουν οι ίδιοι οι γονείς ότι έχουν κάποια στερεότυπα, δεν σημαίνει πως είναι «κακοί άνθρωποι» – σημαίνει ότι μεγάλωσαν σε ένα περιβάλλον που τους τα μετέδωσε. Το να το παραδεχθούν είναι η αρχή της αλλαγής & της επανεκπαίδευσης τους.
Ενα χρήσιμο εργαλείο είναι οι γονείς να παρατηρούν πώς μιλούν μπροστά στα παιδιά τους. Π.χ. «αυτό είναι κοριτσίστικο/αγορίστικο», «έτσι κάνουν τα κανονικά παιδιά». Μια μικρή αλλαγή στο λεξιλόγιο μπορεί να μειώσει την αναπαραγωγή προκαταλήψεων. Επιπλέον, αντί να κρύβουν τη δυσκολία τους, οι γονείς μπορούν να μιλήσουν ανοιχτά με το παιδί: «Ξέρεις, κι εγώ μεγάλωσα με την ιδέα ότι τα αγόρια δεν κλαίνε. Τώρα καταλαβαίνω ότι αυτό δεν είναι σωστό». Έτσι δείχνουν ότι και οι ίδιοι μαθαίνουν και εξελίσσονται.
Το μήνυμα προς τα παιδιά
Και προς τα ίδια τα παιδιά πρέπει να δοθεί ένα ξεκάθαρο μήνυμα: η διαφορετικότητα δεν είναι αδυναμία, είναι στοιχείο ταυτότητας και δύναμης. Μπορεί να προκαλεί δυσκολίες στο παρόν, αλλά είναι εκείνο που σε κάνει μοναδικό στον κόσμο.
Η σιωπή δεν είναι λύση. Κάθε παιδί πρέπει να ξέρει ότι έχει δικαίωμα να μιλήσει και ότι θα βρει κάποιον να το ακούσει – είτε είναι δάσκαλος, είτε γονιός, είτε φίλος.
βιβλιογραφία / πηγές
-
Olweus, D. (1993). Bullying at school: What we know and what we can do. Oxford: Blackwell.
-
Rigby, K. (2003). Consequences of bullying in schools. Canadian Journal of Psychiatry, 48(9), 583–590.
-
Αρτινοπούλου, Β. (2010). Σχολική βία και εκφοβισμός: θεωρητική προσέγγιση και εμπειρική έρευνα. Αθήνα: Μεταίχμιο.
-
UNICEF (2020). Ending Violence in Schools: An Urgent Call to Action to End Violence Against Children.
-
Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2022). Bullying and cyberbullying among children in EU schools.