Η θεωρία του δεσμού της προσκόλλησης (attachment theory) έχει διατυπωθεί από το βρετανό ψυχίατρο και ψυχαναλυτή John Bowlby (Bowlby, 1969, 1973, 1980). Αναφέρεται στη συναισθηματική σύνδεση που αναπτύσσεται ανάμεσα στο βρέφος και στο κύριο πρόσωπο που του παρέχει φροντίδα. Ο συναισθηματικός αυτός δεσμός
δημιουργείται κατά τον 7 ο με 9 ο μήνα έως το δεύτερο έτος της ζωής του ατόμου και
έχει διάρκεια στο χρόνο (Ainsworth, 1982). Σύμφωνα με τον Bowlby, «ο δεσμός
προσκόλλησης επηρεάζει την προσωπικότητα του ανθρώπου από το λίκνο μέχρι τον
τάφο» (Bowlby, 1982, σ. 172). Οι τύποι προσκόλλησης που αναπτύσσονται μεταξύ
του βρέφους και του κύριου προσώπου αναφοράς του, ιδιαίτερα της μητέρας του,
είναι τέσσερις: ο ασφαλής, ο ανασφαλής-αποφευκτικός/απορριπτικός, ο
ανασφαλής-αμφιθυμικός/αγχώδης (Ainsworth et al., 1971 . Ainsworth et al., 1978) και ο αποδιοργανωμένος (Main & Solomon, 1990).
Τύποι προσκόλλησης στην βρεφική ηλικία
Στον ασφαλή τύπο δεσμού, το βρέφος αισθάνεται ασφάλεια και εμπιστοσύνη και
φαίνεται να αναπτύσσει υγιή σύνδεση με το φροντιστή του.
Στον ανασφαλή-αποφευκτικό/απορριπτικό τύπο δεσμού, διακρίνεται αδιαφορία και
συναισθηματική απόσταση μεταξύ του βρέφους και του προσώπου που του
παρέχει φροντίδα.
Στον ανασφαλή-αμφιθυμικό/αγχώδη δεσμό προσκόλλησης παρατηρείται μια αμφιθυμία στη συμπεριφορά του βρέφους προς το φροντιστή του. Από τη μια πλευρά επιθυμεί τη σύνδεση και την οικειότητα μαζί του αλλά από την άλλη πλευρά αισθάνεται θυμό απέναντί του (Ainsworth et al., 1971 . Ainsworth et al., 1978).
Τέλος, στον αποδιοργανωμένο τύπο δεσμού, το βρέφος επιδεικνύει μια αντιφατική συμπεριφορά απέναντι στο πρόσωπο που του παρέχει φροντίδα, καθώς ενώ το αναζητά, αναστατώνεται όταν βρίσκεται κοντά του και συχνά αποφεύγει την οπτική επαφή μαζί του. Γενικότερα σε αυτόν τον τύπο προσκόλλησης, το βρέφος φαίνεται να βρίσκεται σε μια κατάσταση έντονου στρες που δεν μπορεί να διαχειριστεί (Main & Solomon, 1990).
Τύποι προσκόλλησης ενηλίκων
Η θεωρία του δεσμού της προσκόλλησης εκτός από τη βρεφική και την παιδική
ηλικία, ερευνήθηκε και σε επίπεδο ενηλίκων. Οι Bartholomew & Horowitz (1991),
πρότειναν κάποιους τύπους συναισθηματικής προσκόλλησης στην ενήλικη ζωή, οι
οποίοι βασίστηκαν σε θετικά και αρνητικά μοντέλα του εαυτού και του άλλου.
Οι τύποι προσκόλλησης των ενηλίκων διακρίνονται στους εξής: στον ασφαλή τύπο,
σύμφωνα με τον οποίο ο ενήλικας που παρουσιάζει αυτόν τον τύπο προσκόλλησης
έχει μια θετική εικόνα και για τον εαυτό του και για τους άλλους. Το άτομο καταλαβαίνει την αξία του, αγαπά τον εαυτό του και πιστεύει ότι οι άλλοι άνθρωποι τον αποδέχονται και ανταποκρίνονται στην ανάγκη του για κοινωνική αλληλεπίδραση και συναισθηματική επαφή.
Στον έμμονο τύπο (preoccupied), κατά τον οποίο το άτομο διακρίνεται να παρουσιάζει μια αρνητική εικόνα για τον εαυτό του αλλά μια θετική για τους άλλους. Σε αυτόν τον τύπο το άτομο δεν καταλαβαίνει το ίδιο την αξία του εαυτού του, αποδέχεται τον εαυτό του μόνο εάν το αποδεχτούνοι άλλοι, γι ’αυτό και συχνά είναι επιρρεπές στη χειραγώγηση.
Στον τύπο αποφυγής (avoidant), στον οποίο το άτομο περιγράφει αρνητικά και τον εαυτό του και τους άλλους. Ο τύπος αυτός διακρίνεται σε δύο υποκατηγορίες, τον αποφυγής- απορριπτικό τύπο (dismissing) και τον αποφυγής-φοβικό τύπο (fearful).
Στον αποφυγής-απορριπτικό τύπο (dismissing), το άτομο έχει μια αρνητική εικόνα για τους άλλους και μια εξιδανικευμένη εικόνα για τον εαυτό του. Ενώ πιστεύει ότι αξίζει την αγάπη των άλλων έχει την τάση να τους αποφεύγει και να τους απορρίπτει για να προστατεύσει τον εαυτό του. Το άτομο με αυτόν τον τύπο προσκόλλησης αποφεύγει να δημιουργεί στενές συναισθηματικές σχέσεις με τους άλλους.
Τέλος, στον αποφυγής-φοβικό τύπο (fearful), το άτομο παρουσιάζει μια αρνητική εικόνα για τον εαυτό του, καθώς πιστεύει ότι είναι ανάξιο αγάπης, αλλά και μια αρνητική εικόνα για τους άλλους καθώς φοβάται να τους εμπιστευτεί, επειδή πιστεύει ότι δεν αξίζουν την εμπιστοσύνη του ή ότι θα το απορρίψουν (Καφέτσιος, 2003).
Γράφει η Μαριαλένα Άνθη, Ψυχολόγος – Εθελόντρια Iasis At Centro
Βιβλιογραφικές αναφορές:
•Ainsworth, M. D.S., Bell, S. M., & Stayton, D. J. (1971). Individual differences in strange-situation behavior of one-year-olds. In H. R. Schaffer (Ed.), The origins of human social relations. New York: Academic Press.
•Ainsworth, M. D. S., Blehar, M. C., Waters, E., & Wall, S. (1978). Patterns of attachment: A psychological study of the strange situation. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Inc.
•Ainsworth, M. D. S. (1982). Attachment: Retrospect and Prospect. In C. M. Parkers & J. Stevenson-Hinde (Eds.), The Place of Attachment in Human Behavior. New York:Basic Books.
•Bartholomew, K., & Horowitz, L. (1991). Attachment styles among young adults: A test of a four-category model. Journal of Personality and Social Psychology, 61(2), 226-244.
•Bowlby, J. (1969). Attachment and Loss: Vol. 1. Attachment. New York: Basic Books.
•Bowlby, J.(1973). Attachment and Loss: Vol. 2. Separation: anxiety and anger. New York: Basic Books.
•Bowlby, J. (1980). Attachment and Loss: Vol. 3. Loss, sadness and depression. New York: Basic Books.
•Bowlby, J. (1982). Attachment and Loss: Vol. 1. Attachment and loss (2nd ed.). New York: Basic Books.
•Καφέτσιος, Κ. (2003). Ενεργά μοντέλα δεσμού ενηλίκων και ψυχική υγεία:
Επισκόπηση της περιοχής και προτάσεις για κλινική εφαρμογή και έρευνα Encephalos, 40, 30-45. www.encephalos.gr.
•Main, M., & Solomon, J. (1990). Procedures for identifying infants as disorganized/disoriented during the Ainsworth Strange Situation. In M. Greenberg, D. Cicchetti, & E. M. Cummings (Eds.), Attachment in the preschool years:Theory,research,and intervention (pp.121-160). Chicago: The University of Chicago Press.