Η προσωπικότητα αποτελεί μια μοναδική και διαρκής εσωτερική και εξωτερική πτυχή του χαρακτήρα ενός ατόμου, που εκφράζεται με ξεχωριστό τρόπο για τον καθένα μας και αντικατοπτρίζει συμπεριφορές, σκέψεις και συναισθηματικές αντιδράσεις σε διαφορετικές καταστάσεις (Schultz & Schultz, 2021). Η προσωπικότητα υποδηλώνει γενικότερα τα ατομικά και μοναδικά σταθερά πρότυπα συναισθημάτων και στάσεων ζωής ενώ περισσότερο ή λιγότερο σταθεροί εσωτερικοί παράγοντες καθιστούν την συμπεριφορά ενός ατόμου συνεπή -ή αντίθετα ασυνεπή- μέσω της διαφορετικής στάσης που θα εκδηλώσει κανείς σε συγκρίσιμες καταστάσεις (Rathee, 2019).
Θεωρίες προσωπικότητας
Οι θεωρίες προσωπικότητας αποτελούν ένα σύνολο υποθέσεων αναφορικά με τα αίτια της ανθρώπινης συμπεριφοράς (Gomme, 1958). Σύμφωνα με τους Hogan & Sherman (2020) οι θεωρίες προσωπικότητας είναι αναπόφευκτες καθώς ό,τι κάνουμε εξαρτάται από τις υποθέσεις μας για την ανθρώπινη φύση διότι έχουν συνέπειες και καθοδηγούν τις πράξεις μας. Συμπληρωματικά, ο Ewen (2010) όρισε τις θεωρίες προσωπικότητας ως πολλά παραπάνω από απλές αφηρημένες ιδέες και κατασκευές αλλά κυρίως πολύτιμες κατευθυντήριες γραμμές που συντελούν στην ορθότερη λήψη αποφάσεων για μια ικανοποιητική διαβίωση.
Το μοντέλο Πέντε Παραγόντων είναι μια κυρίαρχη προσέγγιση αναπαράστασης της δομής των ανθρωπίνων χαρακτηριστικών. Σύμφωνα με το μοντέλο πέντε βασικοί παράγοντες απαρτίζουν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας: Ο Νευρωτισμός, η Ανοιχτότητα σε εμπειρίες, η Εξωστρέφεια, η Συμφωνία και η Ευσυνειδησία. Το μοντέλο χρησιμοποιείται από τους ερευνητές για να προβλέψει ατομικές διαφορές σε διαφορετικά περιβάλλοντα (Roccas et al, 2002). Επιπροσθέτως, κάθε διπολικός παράγοντας του μοντέλου –όπως η εξωστρέφεια έναντι της εσωστρέφειας– συνοψίζει πολλές συγκεκριμένες πτυχές, παραδειγματικά η κοινωνικότητα, οι οποίες με την σειρά τους συνυπολογίζουν έναν ακόμη πιο μεγάλο αριθμό συγκεκριμένων χαρακτηριστικών όπως θα μπορούσε να συνεπάγεται η ομιλητικότητα.
Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να αποδοθεί μια λεπτομερής ανάλυση της προσωπικότητας κάθε
ατόμου (Gosling et al, 2003). Επομένως, σχεδιάστηκε ένα λειτουργικό εργαλείο, το “NEG Five-Factor Inventory”, με 60 ερωτήσεις με στόχο να παρέχει μια ερμηνευτική αναφορά που να περιγράφει την προσωπικότητα, πιθανές επιπτώσεις στη διάθεση, ψυχολογική ευεξία, σωματική κατάπτωση, τις γνωστικές διεργασίες και τέλος τα κίνητρα (COSTA & McCrae,
1992).
Tα αποτελέσματα του εργαλείου δείχνουν ότι άτομα με υψηλή βαθμολογία “Εξωστρέφειας” έχουν την τάση να είναι πιο κοινωνικά, ομιλητικά, δραστήρια και διεκδικητικά εν αντιθέσει με τα άτομα με χαμηλό σκορ (εξωστρέφειας) που τείνουν να είναι συγκροτημένα και προσεκτικά. Η εξωστρέφεια είναι συμβατή με την επιδίωξη της καινοτομίας και επίτευξης στόχων. Οι ενέργειες που πράττει ένα εξωστρεφές άτομο συνδέονται με την διευκόλυνση επίτευξης στόχων και επίδειξη ικανότητας σύμφωνα με τα κοινωνικά πρότυπα Επιπλέον, άτομα με υψηλό σκορ στη “Συμφωνία” έχουν τη τάση να είναι καλοσυνάτα, να συμμορφώνονται σε κανόνες, να είναι σεμνά, ευγενικά και συνεργάσιμα, ενώ άτομα με χαμηλό σκορ συμφωνίας τείνουν να είναι πιο ευερέθιστα, καχύποπτα και λιγότερο προσαρμοστικά. Η συμφωνία συνδέεται εξαιρετικά με τον κινητήριο στόχο, τις αξίες και το ενδιαφέρον για την ευημερία των ανθρώπων με των οποίων το άτομο βρίσκεται σε προσωπική επαφή. Ακόμη, τα άτομα αυτά ακολουθούν πιστά κανόνες συμμόρφωσης, και μπορούν να συμβαδίζουν ορθά με τα δεδομένα (Roccas et al, 2002).
Επιπρόσθετα, άτομα που είναι “ανοιχτά σε νέες εμπειρίες”, σύμφωνα με την βαθμολογία, τείνουν να είναι διανοητικά, ευφάνταστα, ανοιχτόμυαλα, διορατικά και ευαίσθητα. Τα άτομα με χαμηλό σκορ όμως τείνουν να είναι πιο προσγειωμένα, λιγότερο ευαίσθητα και περισσότερο συμβατικά. Το να είναι κανείς ανοιχτός σε νέες εμπειρίες είναι εξαιρετικά συμβατό με τους κινητήριους στόχους της αυτό-κατεύθυνσης (αυτονομία σκέψης και δράσεις) και ανοιχτότητας σε νέες ιδέες και εμπειρίες. Ενώ, τα άτομα με υψηλά επίπεδα “ευσυνειδησίας” είναι πιο προσεκτικά στις πράξεις τους, τείνουν να είναι πιο οργανωμένα και σχολαστικά. Όσοι όμως δεν κατέχουν αυτό το στοιχείο τείνουν να είναι πιο ανοργάνωτοι και λιγότερο υπεύθυνοι. Τέλος, τα άτομα με υψηλό “νευρωτισμό” είναι αρκετά ανήσυχα και μπορούν να εμφανιστούν μελαγχολικά ή/ και θυμωμένα, εν αντιθέσει με τα άτομα που έχουν χαμηλότερο σκορ νευρωτισμού που χαρακτηρίζονται ως πιο ήρεμα πνεύματα με περισσότερη συναισθηματική σταθερότητα (Roccas et al, 2002).
Ολοκληρώνοντας, σύμφωνα με την συμπεριφορική θεωρία του Skinner (1953) η
συμπεριφορά μας συνδέεται απόλυτα με την προσωπικότητα μας. Όμως, το περιβάλλον αποτελεί επίσης βασικό παράγοντα διαμόρφωσης αυτού που γινόμαστε και αυτό που γινόμαστε καθορίζεται -καθώς και ενισχύεται- από τα απρόβλεπτα γεγονότα που βιώνουμε στην καθημερινότητα μας. Συμπερασματικά αν αλλάξουμε το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται ένας άνθρωπος τότε συνεπακόλουθα αλλάζουμε μαζί και την προσωπικότητα του.
Τώρα, μπορείς να δοκιμάσεις και εσύ να συμπληρώσεις το ερωτηματολόγιο “Big
Five Test”, να κατανοήσεις την παραπάνω θεωρία, καθώς και να ερμηνεύσεις τα
αποτελέσματά σου ακολουθώντας τον παρακάτω σύνδεσμο:
https://bigfive-test.com/test
Γράφει η Τζένη Κουρέτα, Ψυχολόγος, Κέντρο Ημέρας ΙΑΣΙΣ
Βιβλιογραφικές πηγές
Ewen, R. (2010). AN INTRODUCTION to THEORIES of PERSONALITY: 7 th Edition
Αναρτήθηκε από: https://books.google.gr/books/about/An_Introduction_to_Theories_of_Personali.html
id=jnimAgAAQBAJ&printsec=frontcover&source=kp_read_button&hl=en&redir_esc=y#v=onepage&q&f=falseGomme, A. W. (1958). Review of Histoire et raison chez Thucydide. Gnomon, 30(1), 15–19. Αναρτήθηκε από: http://www.jstor.org/stable/27681703
Gosling, S. D., Rentfrow, P. J., & Swann, W. B. (2003). A very brief measure of the Big-Five personality domains. Journal of Research in Personality, 37(6), 504–528.
DOI: https://doi.org/10.1016/S0092-6566(03)00046-1
Hogan, R., & Sherman, R. A. (2020). Personality theory and the nature of human nature. Personality and Individual Differences, 152, 109561.
https://doi.org/10.1016/j.paid.2019.109561
McCrae, R. R., & John, O. P. (1992). An Introduction to the Five-Factor Model and Its
Applications. Journal of Personality, 60(2), 175–215. https://doi.org/10.1111/j.1467-
6494.1992.tb00970.x
Rathee, S. (2019). Personality Theories: A Brief Overview. Delhi Psychiatry Journal, 22(2),
201-209. Αναρτήθηκε από: https://www.researchgate.net/publication/338543409_Personality_Theories_A_Brief_Overview
Roccas, S., Sagiv, L., Schwartz, S. H., & Knafo, A. (2002). The Big Five Personality Factors and Personal Values. Personality and Social Psychology Bulletin, 28(6), 789–801.
https://doi.org/10.1177/0146167202289008
Rubynor. (2023). Big Five Test. Αναρτήθηκε από: https://bigfive-test.com/test
Schultz, D. P., & Schultz, S. E. (2021). Ψυχολογικές Θεωρίες Προσωπικότητας (Μετάφραση από τα Αγγλικά από την Χ. Λυμπεροπούλου). Πεδίο.
Skinner, B F. (1953). Science and human behavior. Macmillan. Αναρτήθηκε από: https://psycnet.apa.org/record/1954-05139-000