Η τεχνητή νοημοσύνη έχει μπει στη ζωή μας πιο γρήγορα απ’ ό,τι περιμέναμε. Δεν είναι πια μια αφηρημένη ιδέα από ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Είναι εργαλείο που δουλεύει δίπλα μας: στις δουλειές, στην ενημέρωση, στην εκπαίδευση, ακόμα και στις πιο προσωπικές μας στιγμές. Το ερώτημα όμως δεν είναι μόνο πώς τη χρησιμοποιούμε. Είναι και ποιος τη χρησιμοποιεί και για ποιο σκοπό.
H αλήθεια είναι πως η ΤΝ ( τεχνητή νοημοσύνη) μπορεί να γίνει το πιο ισχυρό όπλο διαφάνειας που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα. Μπορεί να αποκαλύψει τη φοροδιαφυγή, να χαρτογραφήσει τα δίκτυα διαφθοράς, να δείξει καθαρά πώς κινούνται τα χρήματα και ποιοι πολιτικοί παίρνουν αποφάσεις που ευνοούν συγκεκριμένα συμφέροντα. Για πρώτη φορά, έχουμε ένα εργαλείο που μπορεί να ξεγυμνώσει τη σκοτεινή πλευρά της εξουσίας.
Αλλά –και εδώ βρίσκεται ο κίνδυνος– η ίδια τεχνολογία μπορεί να γίνει εργαλείο ελέγχου των πολιτών. Αντί να φέρει περισσότερη δημοκρατία, μπορεί να γεννήσει νέες μορφές αυταρχισμού. Και τότε το φως που υπόσχεται θα γίνει μια καινούρια σκιά.
Η Υπόσχεση που Τρομάζει
Σκεφτείτε το απλό: ένα φορολογικό σύστημα που συνδέεται με όλα τα δεδομένα, από τραπεζικούς λογαριασμούς μέχρι καταναλωτικές συνήθειες. Η ΤΝ θα μπορούσε να εντοπίζει αυτόματα ποιος δηλώνει λιγότερα απ’ όσα ξοδεύει. Συναλλαγές που περνούν μέσα από «μαύρα κανάλια» θα έβγαιναν στο φως. Πολιτικές αποφάσεις που συνδέονται με δωρεές ή με συμβάσεις θα μπορούσαν να χαρτογραφηθούν.
Η τεχνητή νοημοσύνη, δηλαδή, μπορεί να γίνει αυτό που πάντα μας έλειπε: ένας αμερόληπτος ελεγκτής, που δεν δωροδοκείται, δεν φοβάται και δεν έχει κομματικές εξαρτήσεις.
Όμως αυτό ακριβώς τρομάζει όσους έχουν μάθει να κυβερνούν μέσα στο σκοτάδι. Γιατί η αλήθεια δεν είναι απλώς πληροφορία. Είναι δύναμη. Και όποιος χάνει το μονοπώλιο της δύναμης, αντιδρά.
Γιατί οι Ελίτ Θέλουν να την Περιορίσουν
Η ιστορία δείχνει ότι κάθε φορά που εμφανίζεται ένα νέο μέσο διαφάνειας, οι ισχυροί προσπαθούν να το ελέγξουν. Από την τυπογραφία μέχρι το διαδίκτυο, το μοτίβο είναι το ίδιο: στην αρχή υπάρχει ελευθερία, μετά έρχεται ο έλεγχος.
Η ΤΝ δεν θα αποτελέσει εξαίρεση. Ήδη βλέπουμε προσπάθειες να περιοριστούν το ποια δεδομένα είναι διαθέσιμα, ποιοι «εκπαιδεύουν» τα συστήματα, ποιες απαντήσεις μπορούν να δοθούν. Με νόμους, με κανονισμούς, με ιδιωτικές συμφωνίες. Ο στόχος είναι ξεκάθαρος: να μείνει η τεχνολογία στα χέρια λίγων, να χρησιμοποιείται προς όφελος των ίδιων συμφερόντων που σήμερα φοβούνται την αποκάλυψη.
Από τη Διαφάνεια στην Επιτήρηση
Κι αν νομίζετε ότι αυτά είναι σενάρια συνωμοσίας, αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στην Κίνα. Το περίφημο «social credit system» αξιολογεί τους πολίτες με βάση τις καθημερινές τους κινήσεις: πού πάνε, τι αγοράζουν, τι γράφουν στα κοινωνικά δίκτυα. Η ΤΝ εκεί δεν είναι εργαλείο διαφάνειας για να ελέγχει τους ισχυρούς. Είναι εργαλείο ελέγχου για να πειθαρχεί τους αδύναμους.
Το ίδιο όπλο που μπορεί να ρίξει φως στη διαφθορά, μπορεί να μετατραπεί σε πανίσχυρη κάμερα στραμμένη πάνω μας. Ο κίνδυνος δεν είναι θεωρητικός. Είναι ήδη εδώ.
Μαθήματα από την Κοινωνιολογία
Η κοινωνιολογία μάς έχει δώσει εργαλεία για να καταλάβουμε τι συμβαίνει.
-
Ο Max Weber έλεγε ότι κάθε εξουσία χρειάζεται νομιμοποίηση. Όταν η ΤΝ αποκαλύψει τις αντιφάσεις της εξουσίας, η νομιμοποίηση αυτή τρίζει.
-
Ο Pierre Bourdieu έδειξε πως οι ελίτ διατηρούν την κυριαρχία τους μέσα από άνιση πρόσβαση στη γνώση. Η ΤΝ μπορεί να καταργήσει αυτή την ανισότητα, φέρνοντας την αλήθεια στο φως.
-
Ο Zygmunt Bauman μίλησε για «ρευστή εποχή»· και πράγματι, η ΤΝ φέρνει ακόμα περισσότερη αβεβαιότητα. Θα είναι εργαλείο ελευθερίας ή μηχανισμός φόβου;
-
Ο Manuel Castells μίλησε για την «κοινωνία των δικτύων». Σήμερα, η ΤΝ είναι το πιο ισχυρό δίκτυο που καθορίζει ποιος ελέγχει τη ροή της πληροφορίας.
Αυτές οι ιδέες μάς δείχνουν ότι η μάχη για την ΤΝ δεν είναι τεχνική. Είναι κοινωνική και πολιτική.
Τι Διακυβεύεται για τους Πολίτες
Αν η ΤΝ μείνει στα χέρια των λίγων, μπορεί γίνει εργαλείο παρακολούθησης, φίλτρο πληροφόρησης και εργαλείο χειραγώγησης. Αν όμως γίνει και παραμείνει κτήμα των πολλών, μπορεί να ενισχύσει τη δημοκρατία, να αποκαλύψει την αλήθεια και να δώσει νέα δύναμη στους πολίτες.
Η τεχνητή νοημοσύνη είναι το σημείο όπου θα κριθεί αν το αύριο θα είναι πιο δίκαιο ή πιο αυταρχικό. Και αυτή η απόφαση δεν ανήκει σε αλγόριθμους. Ανήκει σε εμάς.
Δεν αρκεί να κοιτάμε από τον καναπέ μας. Χρειάζεται δράση:
-
Να απαιτήσουμε διαφάνεια στη χρήση της ΑΙ.
-
Να διεκδικήσουμε δωρεάν ή προσιτή πρόσβαση για όλους στα δεδομένα και στα εργαλεία.
-
Να επιβάλουμε θεσμικές εγγυήσεις ότι η τεχνολογία δεν θα γίνει μέσο καταστολής ή μέσο αδιαφανούς ελέγχου εις βάρος της Δημοκρατίας.
Η ΤΝ είναι καθρέφτης. Αν καθρεφτίσει τη δημοκρατία, θα τη μεγαλώσει. Αν καθρεφτίσει τον αυταρχισμό, θα τον ενισχύσει.
Το μέλλον δεν είναι προδιαγεγραμμένο. Είναι μια μάχη που παίζεται τώρα. Και η πιο επικίνδυνη στάση είναι η αδιαφορία.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
-
Bauman, Z. (2000). Liquid Modernity. Polity Press.
-
Bourdieu, P. (1986). Forms of Capital. In Richardson, J. (Ed.), Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education. Greenwood.
-
Castells, M. (1996). The Rise of the Network Society. Blackwell.
-
Weber, M. (1978). Economy and Society. University of California Press.