Επικοινωνία στις ανθρώπινες σχέσεις
Κεντρικό στοιχείο της καθημερινής ζωής των ανθρώπων αποτελούν οι σχέσεις που οι ίδιοι συνάπτουν με τους άλλους, είτε είναι οικογενειακές, είτε φιλικές, είτε ερωτικές (Baumeister & Leary, 1995). Μια κοινωνική σχέση, όπως έχει διασαφηνιστεί από την Αμερικανική Ένωση Ψυχολόγων, αποτελεί μια διαρκή και σταθερή σύνδεση μεταξύ δύο ή περισσότερων ατόμων εντός μιας οικογένειας, σε φιλικό πλαίσιο, σε επίπεδο ερωτικών σχέσεων κλπ, όπου στην αλληλεπίδραση αυτήν, το κάθε μέλος ασκεί επιρροή -ως έναν βαθμό- στις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις συμπεριφορές και τις ενέργειες του άλλου ατόμου με το οποίο συναναστρέφονται (American Psychological Association, 2018). Οι κοινωνικές σχέσεις ανέκαθεν κατείχαν μια ιδιαιτέρως σημαντική θέση στη ζωή των ανθρώπων (Baumeister & Leary, 1995). Ωστόσο, προκειμένου να είναι αποτελεσματική μια κοινωνική σχέση παντός είδους, θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από αποτελεσματική επικοινωνία, να υπάρχει δηλαδή αμοιβαία κατανόηση και σεβασμός κατά την επικοινωνία αμφιπλεύρως (Cohn, 2007), δεδομένο το οποίο θα αναπτυχθεί παρακάτω. Ακολούθως επίσης θα αναλυθούν μερικά βασικά χαρακτηριστικά των τοξικών σχέσεων, καθώς και τρόποι αντιμετώπισης αυτών.
Η αξία της αποτελεσματικής επικοινωνίας
Γιατί όμως η αποτελεσματική επικοινωνία είναι σημαντική σε μια διαπροσωπική σχέση;
Οι διαπροσωπικές σχέσεις που αναπτύσσει ο άνθρωπος με τους γύρω του διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην καθημερινή του ζωή και στην προσωπική εξέλιξή του. Έτσι, οι άνθρωποι μπορεί να αναπτύξουν διάφορα είδη κοινωνικών δεσμών, όπως οικογενειακούς, φιλικούς και ερωτικούς. Μέσω της αποτελεσματικής επικοινωνίας, προσφέρονται διάφορα οφέλη τα οποία μπορεί να θέσουν τα θεμέλια για την ανάπτυξη μιας υγιούς και μακροχρόνιας κοινωνικής σχέσης, όπως η αποφυγή διαμαχών και παρεξηγήσεων, η επίτευξη εμπιστοσύνης και η επίλυση τυχόν προβλημάτων που προκύπτουν (Buckner, 2025).
Βασικές αρχές της αποτελεσματικής επικοινωνίας
Η αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ προσώπων διέπεται από ορισμένες βασικές αρχές. Αρχικά, είναι πολύ σημαντικό οι συνομιλητές να ακούν πολύ προσεκτικά ο ένας τον άλλον. Επιπλέον, οφείλουν να δείχνουν ότι έχουν ενεργή εμπλοκή στη συζήτηση και ότι παρακολουθούν τον συνομιλητή τους. Παράλληλα, θα πρέπει να είναι σίγουροι ότι έχουν κατανοήσει το περιεχόμενο των όσων έχουν ήδη ειπωθεί, προτού αποκριθούν στον συνομιλητή τους (Huston, 2024). Ακόμα, η αποτελεσματική επικοινωνία βασίζεται σε έναν μεγάλο βαθμό στην ορθή επεξεργασία των πληροφοριών που δέχεται το άτομο από τον πομπό (πχ. μέσω της αποφυγής της χρήσης στερεοτύπων), με σκοπό την αποφυγή λήψης λανθασμένων αποφάσεων (Ahmad & Chowdhury, 2022). Τέλος, μια εξίσου βασική αρχή είναι η ορθή διαχείριση των ενδεχόμενων θεμάτων που μπορεί να φέρουν διαμάχες: σε αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να κυριαρχεί ο διάλογος μεταξύ των προσώπων και να υπάρχει διαλλακτικότητα. Αντίθετα, η πίεση για κυριαρχία μιας άποψης με έντονο τρόπο δεν πρόκειται να βοηθήσει (Huston, 2024).
Τοξικές Σχέσεις
Όπως τονίστηκε παραπάνω, η αποτελεσματική επικοινωνία αποτελεί έναν ακρογωνιαίο λίθο για την ανάπτυξη υγιών σχέσεων (Cohn, 2007). Ωστόσο, όταν αυτό δεν επιτυγχάνεται, μια κοινωνική σχέση καταλήγει να μετατρέπεται από υγιής σε «τοξική». Παρακάτω θα γίνει μια εμπεριστατωμένη ανάλυση των χαρακτηριστικών που διέπουν τις τοξικές σχέσεις ανά το είδος τους (οικογενειακές, φιλικές, ερωτικές), καθώς, ενώ πολλές φορές μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά, η κάθε μορφή τοξικής σχέσης φέρει τα δικά της μοναδικά χαρακτηριστικά (Zahhiduzaman, 2015).
Σημάδια τοξικότητας στις διαπροσωπικές σχέσεις
Αρχικά, στις τοξικές οικογενειακές σχέσεις, συνήθως μεταξύ γονέων και παιδιών, οι γονείς συμπεριφέρονται στα παιδιά τους με έναν τρόπο αυταρχικό και διεκδικητικό. Πιο συγκεκριμένα, προσπαθούν να επιβάλλουν σε αυτά τις απόψεις τους και γενικότερα, επιθυμούν τα παιδιά τους επιδιώκουν την πλήρη συμμόρφωση των παιδιών στις δικές τους προσδοκίες. Όλο αυτό συμβαίνει καθώς οι γονείς «εκμεταλλεύονται» τη θέση ισχύος που (θεωρούν) ότι κατέχουν απέναντι στα παιδιά τους. Έτσι, οι τοξικοί γονείς δεν δείχνουν να σέβονται και να κατανοούν τα συναισθήματα, τις επιθυμίες, τις προσωπικές επιλογές και τον τρόπο έκφρασης των παιδιών τους (Yulianti, 2022). Σε μια τοξική φιλία από την άλλη πλευρά, παρουσιάζονται παρόμοια χαρακτηριστικά, όπως η εγωιστική στάση του ενός ατόμου προς τον δικό του, η απουσία ενσυναίσθησης, η ζήλεια, η κτητικότητα, η αρνητικότητα και η έλλειψη πραγματικού ενδιαφέροντος προς το άλλο άτομο (Lahad & van Hooff, 2022). Τέλος, σε μια τοξική ερωτική σχέση, ένας τοξικός σύντροφος πολλές φορές μπορεί να είναι κτητικός, να εμφανίζει ακραία ζήλεια, να είναι ανταγωνιστικός προς τον σύντροφο του, να έχει παράλογες απαιτήσεις, να μην κατανοεί τα συναισθήματα και τις ανάγκες του συντρόφου, να τον απατάει συστηματικά κ.ά. Επιπλέον, δεν είναι λίγες οι φορές όπου ένας τοξικός σύντροφος ενδέχεται να ασκεί σωματική ή σεξουαλική βία προς τον σύντροφο του (Lee, 2017).
Αντιμετώπιση τοξικών σχέσεων
Αναφορικά με το κομμάτι της αντιμετώπισης των τοξικών κοινωνικών σχέσεων, η αντιμετώπιση γενικά είναι κοινή, αν και υπάρχουν ορισμένες διαφορές ανάλογα με το είδος της σχέσης. Σε γενικές γραμμές, θα πρέπει τα άτομα να επικοινωνούν με τα κοντινά τους πρόσωπα για το τι θεωρούν ότι είναι «τοξικό» στη συμπεριφορά τους (πχ. συναισθηματική απομάκρυνση, υποτίμηση, ζήλεια, χειραγώγηση κλπ). Σε περιπτώσεις που η συμπεριφορά παραμένει αμετάβλητη ή απειλείται η σωματική και ψυχική ακεραιότητα του ατόμου, η διακοπή της σχέσης —και, όπου χρειάζεται, η αναφορά σε αρμόδιες αρχές— καθίσταται αναγκαία (Zahiduzzaman, 2015).
Υγιείς δεσμοί και προστασία από τοξικότητα
Συμπερασματικά, ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά μιας πετυχημένης και υγιούς σχέσης όλων των ειδών (οικογενειακές, φιλικές, ερωτικές) είναι η αποτελεσματική επικοινωνία. H σπουδαιότητα της αποτελεσματικής επικοινωνίας έγκειται στο ότι συνδράμει στην επίτευξη εμπιστοσύνης μεταξύ των ατόμων, στην αποφυγή παρεξηγήσεων και η επίλυση τυχόν αναδυόμενων προβλημάτων. Μερικές βασικές αρχές για να επιτευχθεί αυτό είναι η προσεκτική ακρόαση του συνομιλητή, η ορθή επεξεργασία των πληροφοριών που πηγάζουν από έναν διάλογο και η χρήση του διαλόγου σε θέματα που υπάρχουν διαφωνίες. Ωστόσο, όταν μια οποιαδήποτε είδους κοινωνική σχέση δεν χαρακτηρίζεται από υγιή επικοινωνία και κυριαρχούν χαρακτηριστικά όπως η κτητικότητα, η απώλεια ενσυναίσθησης και η χειραγώγηση, τότε μετατρέπεται σε «τοξική». Τέλος, αναφορικά με τη διαχείριση τοξικών σχέσεων, είναι απαραίτητο να γίνει μια νύξη από το άτομο που βιώνει την τοξική συμπεριφορά προς το άτομο το οποίο ευθύνεται για αυτήν, με σκοπό τη διακοπή των συμπεριφορών αυτών. Ωστόσο, σε περιπτώσεις όπου η τοξικές συμπεριφορές δεν διακόπτονται ούτε τότε ή υπάρχει παρουσία σωματικής βίας, τότε συστήνεται η διακοπή των σχέσεων με το κακοποιητικό άτομο, για την προστασία της ψυχικής και σωματικής ευημερίας.
Γράφει ο Μιχάλης Καλογιάννης, Εθελοντής Ψυχολόγος του IASIS at Centro
Λίστα αναφορών
American Psychological Association (2018). Social Relationship. Ανακτήθηκε Αύγουστος 25, 2025, από: https://dictionary.apa.org/social-relationship
Ahmad, A., & Chowdhury, D. (2022). A review of effective communication and its impact on interpersonal relationships, conflict resolution, and Decision-Making. Review of Applied Socio-Economic Research, 24(2). https://doi.org/10.54609/reaser.v24i2.281
Baumeister, R. F., & Leary, M. R. (1995). The need to belong: Desire for interpersonal attachments as a fundamental human motivation. Psychological Bulletin, 117(3), 497–529. https://doi.org/10.1037/0033-2909.117.3.497
Buckner, L. (2025). What Is Effective Communication? (With Benefits and Tips). Ανακτήθηκε Σεπτέμβριος 7, 2025, από: https://www.indeed.com/career-advice/career-development/effective-communication
Cohn, K. H. (2007). Developing Effective Communication Skills. Journal of oncology practice, 3(6), 314–317. https://doi.org/10.1200/JOP.0766501
Huston, M. (2024). The 10 Golden Rules of Communication. Ανακτήθηκε Σεπτέμβριος 7, 2025, από: https://www.psychologytoday.com/us/blog/hide-and-seek/201207/the-10-golden-rules-of-communication/amp
Lahad, K., & Van Hooff, J. (2022). Is my best friend toxic? A textual analysis of online advice on difficult relationships. Families Relationships and Societies, 12(4), 572–587. https://doi.org/10.1332/204674321×16613283926068
Lee, M. (2017). Toxic Relationships: 7 Alarming Signs that you are in a Toxic Relationship. https://books.google.gr/books?hl=en&lr=&id=FZySDwAAQBAJ&oi=fnd&pg=PT3&dq=info:MXxXvaYLocIJ:scholar.google.com/&ots=jIMsm-9TBv&sig=rFIFa_luS4y2ZGmFsdSUbaRI1HY&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
Yulianty, S. (2022). The Impact of Toxic Parents on The Growth and Development of Early Childhood After The Pandemic. The 4th International Conference on University Community Engagement (ICON-UCE 2022), 4, 471–476. Retrieved from https://icon-uce.com/index.php/icon-uce/article/view/65
Zahhiduzaman, A. S. (2015). Toxic Relationship. AuthorHouse.