Η συναισθηματική ασφάλεια μέσα στην οικογένεια αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους – και συχνά υποτιμημένους – παράγοντες για την υγιή ανάπτυξη του παιδιού. Παρότι δεν είναι πάντα ορατή, λειτουργεί ως «αόρατο θεμέλιο» πάνω στο οποίο χτίζονται η αυτοεκτίμηση, η εμπιστοσύνη, η συναισθηματική ρύθμιση και η ψυχική ανθεκτικότητα.
Σύγχρονες μελέτες και διεθνείς οργανισμοί όπως η UNICEF τονίζουν ότι τα πρώτα χρόνια της ζωής (0–5) είναι καθοριστικά για την ψυχική υγεία του παιδιού, και ότι η σχέση γονέα–παιδιού, καθώς και το κλίμα του σπιτιού, επηρεάζουν βαθιά την εγκεφαλική, κοινωνική και συναισθηματική του εξέλιξη.
Σε αυτό το άρθρο αναλύουμε τι σημαίνει συναισθηματική ασφάλεια, πώς διαμορφώνεται, πώς επιδρά στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και ποιες πρακτικές μπορούν να εφαρμόσουν οι γονείς στην καθημερινότητα.
Τι είναι η συναισθηματική ασφάλεια;
Η συναισθηματική ασφάλεια είναι η εσωτερική πεποίθηση του παιδιού ότι:
• είναι αποδεκτό και λαμβάνει αγάπη δίχως όρους,
• οι φροντιστές του είναι σταθεροί και πάντα διαθέσιμοι,
• μπορεί να εκφράσει όλα του τα συναισθήματα χωρίς φόβο απόρριψης,
• οι αντιδράσεις των γονιών είναι προβλέψιμες, όχι αντιφατικές,
• όταν δυσκολεύεται, υπάρχει κάποιος που ανταποκρίνεται και παραμένει ήρεμος,
• όταν κάνει λάθη, δε χάνει την αξία του, ούτε τίθεται σε αμφισβήτηση η αγάπη που λαμβάνει,
• η καθημερινότητα έχει μια λογική και σταθερή δομή που μειώνει το άγχος.
Δεν χρειάζονται μεγάλες πράξεις για να χτιστεί η συναισθηματική ασφάλεια· δημιουργείται μέσα από τις σταθερές, απλές στιγμές της καθημερινότητας: το βλέμμα, τον τόνο της φωνής, την προσοχή, τη διαθεσιμότητα, την αντίδραση σε συναισθηματικές εκρήξεις, τη συνέπεια των γονέων, την αίσθηση ότι «με ακούνε και με καταλαβαίνουν».
Στα πρώτα χρόνια της ζωής — πριν ακόμη το παιδί χρησιμοποιήσει λόγο — η συναισθηματική ασφάλεια χτίζεται κυρίως μέσα από τη γονική ανταπόκριση (responsive caregiving): τον τρόπο που το κρατούν, το παρηγορούν, το ηρεμούν, αλλά και τον τρόπο που ρυθμίζουν τη δική τους συναισθηματική κατάσταση μπροστά του.
Η συναισθηματική ασφάλεια, λοιπόν, είναι το θεμέλιο της αυτοεκτίμησης, της εμπιστοσύνης, της ψυχικής ανθεκτικότητας και της ικανότητας του παιδιού να χτίζει σχέσεις.
Πώς επηρεάζει την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού;
Η επίδραση της συναισθηματικής ασφάλειας είναι πολυεπίπεδη και μακροχρόνια. Αγγίζει:
• τη νευρολογική ωρίμανση,
• την ανάπτυξη του εγκεφάλου,
• τις κοινωνικές δεξιότητες,
• την αυτορύθμιση,
• την προσωπικότητα,
• τη συμπεριφορά,
• τις μελλοντικές σχέσεις.
Ρύθμιση συναισθημάτων
Σε ένα ασφαλές περιβάλλον, το παιδί βιώνει δύο βασικά στοιχεία:
α) την εμπειρία ότι τα συναισθήματά του είναι αποδεκτά,
β) την εμπειρία ενός ενήλικα που μπορεί να «αντέχει» αυτά τα συναισθήματα χωρίς να τρομάζει, να θυμώνει ή να απομακρύνεται.
Μέσα από αυτή τη διαδικασία, το παιδί μαθαίνει σταδιακά να ρυθμίζει το άγχος, τον θυμό, την απογοήτευση, χωρίς να κατακλύζεται. Βιώνει ότι «όταν δυσκολεύομαι, δεν είμαι μόνος».
Αντίθετα, όταν το περιβάλλον χαρακτηρίζεται από ένταση, απότομες αντιδράσεις ή απουσία συναισθηματικής διαθεσιμότητας, το παιδί μαθαίνει ότι τα συναισθήματα είναι επικίνδυνα ή ανεπιθύμητα. Αυτό δημιουργεί εσωτερική ανασφάλεια, δυσκολία στη ρύθμιση και αυξημένο στρες.
Αυτοεκτίμηση και εσωτερική σταθερότητα
Ένα παιδί που λαμβάνει αγάπη δίχως όρους και ξέρει ότι η παρουσία του έχει αξία, ανεξάρτητα από τις επιδόσεις ή τις δυσκολίες του, αναπτύσσει αυτοπεποίθηση.
Νιώθει ικανό, αξιαγάπητο και σημαντικό.
Αντίθετα, ένα παιδί που λαμβάνει αγάπη υπό όρους ή αντιμετωπίζει ασυνέπεια, μαθαίνει ότι η αξία του εξαρτάται από τη συμπεριφορά του ή από τη διάθεση του γονιού — κάτι που επηρεάζει τη συναισθηματική σταθερότητα.
Πώς οι οικογενειακές σχέσεις διαμορφώνουν την κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού
Το οικογενειακό περιβάλλον λειτουργεί ως πρότυπο σχέσεων. Ο τρόπος που οι γονείς σχετίζονται μεταξύ τους, ο τρόπος που λύνουν συγκρούσεις, η στάση τους απέναντι στον θυμό και τη λύπη, χτίζουν τα πρότυπα με τα οποία το παιδί θα κινηθεί στις φιλίες, στις συνεργασίες, στις μελλοντικές συντροφικές σχέσεις.
Παιδιά που μεγαλώνουν σε περιβάλλον ασφάλειας και σταθερής συναισθηματικής ανταπόκρισης:
• εμπιστεύονται πιο εύκολα,
• ζητούν βοήθεια όταν χρειάζεται,
• εκφράζουν τις ανάγκες τους,
• συνεργάζονται αποτελεσματικά,
• αποφεύγουν έντονες συγκρούσεις και χειριστικές συμπεριφορές.
Αντίθετα, παιδιά που μεγαλώνουν σε περιβάλλον συναισθηματικής ασυνέπειας ή αβεβαιότητας, συχνά δυσκολεύονται να εμπιστευτούν, να εκφραστούν ή να δημιουργήσουν σχέσεις χωρίς φόβο απόρριψης ή σύγκρουσης.
Το οικογενειακό κλίμα ως καθοριστικός παράγοντας
Τα παιδιά αντιλαμβάνονται ακόμη και τις πιο λεπτές μεταβολές στο οικογενειακό κλίμα:
• την ένταση,
• το ότι οι ενήλικες δεν επικοινωνούν,
• την αγχώδη ή φορτισμένη συμπεριφορά,
• τους απότομους τόνους,
• την υποτίμηση,
• τις ανεξήγητες αλλαγές διάθεσης,
• την έλλειψη ορίων ή την υπερβολική αυστηρότητα.
Η ποιότητα των σχέσεων, όχι τα αντικείμενα, είναι αυτή που καθορίζει πώς νιώθει ένα παιδί μέσα στο σπίτι του. Ακόμη και ένα λιτό περιβάλλον μπορεί να του προσφέρει σιγουριά όταν κυριαρχεί σταθερότητα και πραγματική αγάπη.
Η σταθερότητα αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία της συναισθηματικής ασφάλειας· όταν το παιδί γνωρίζει τι να περιμένει από τους γονείς του — στις συμπεριφορές, στα όρια, στις αντιδράσεις — αναπτύσσει εσωτερική ηρεμία.
Πρακτικές ενίσχυσης της συναισθηματικής ασφάλειας στο σπίτι
Η ενίσχυση της συναισθηματικής ασφάλειας δεν απαιτεί τελειότητα αλλά προθέσεις και συνέπεια.
Η πιο βασική δεξιότητα είναι η αληθινή ακρόαση. Το παιδί χρειάζεται να νιώθει ότι κάποιος το ακούει πραγματικά — όχι απλώς παρευρίσκεται στον χώρο. Ακούμε χωρίς να διακόπτουμε, χωρίς να διορθώνουμε, χωρίς να ακυρώνουμε το συναίσθημά του. Όχι με βιασύνη να δώσουμε λύση, αλλά με διάθεση να καταλάβουμε.
Η αποδοχή των συναισθημάτων είναι επίσης κρίσιμη. Τα παιδιά δεν γεννιούνται γνωρίζοντας πώς να διαχειριστούν τις εσωτερικές τους καταστάσεις. Χρειάζονται έναν ενήλικα που θα μείνει μαζί τους στον θυμό, στη λύπη, στο άγχος, χωρίς να τα ντροπιάζει ή να τα απομακρύνει.
Η σταθερότητα και προβλεψιμότητα της ρουτίνας βοηθά το παιδί να προβλέπει τη ροή της ημέρας, κάτι που μειώνει φυσικά την ανησυχία.
Η διαχείριση των συγκρούσεων με σεβασμό αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα εφόδια για το παιδί. Τα παιδιά δεν χρειάζονται έναν κόσμο δίχως εντάσεις· χρειάζονται έναν κόσμο όπου τα προβλήματα λύνονται με σεβασμό. Όταν ένας γονιός λέει «Θύμωσα και μίλησα απότομα, συγγνώμη», δείχνει στο παιδί έναν τρόπο να αναγνωρίζει τις πράξεις του και να αναλαμβάνει την ευθύνη τους.
Οι γονείς λειτουργούν ως ρυθμιστικοί παράγοντες απέναντι σε εξωτερικές πιέσεις. Η εμπειρία του παιδιού ότι ο γονιός του το στηρίζει και παρεμβαίνει προστατευτικά όταν χρειάζεται, ενισχύει την αίσθηση ασφάλειας και τη θετική αυτοαντίληψη.
Βασικό θεμέλιο αυτής της λειτουργίας είναι η αυτορρύθμιση και η φροντίδα του ίδιου του γονιού.
Μακροπρόθεσμα οφέλη για την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη
Όταν η συναισθηματική ασφάλεια είναι σταθερή εμπειρία στην παιδική ηλικία, τότε το παιδί:
• χτίζει υγιή αυτοεκτίμηση,
• αποκτά ανθεκτικότητα στις δυσκολίες,
• σχετίζεται καλύτερα κοινωνικά,
• διαχειρίζεται αποτελεσματικά τα συναισθήματα,
• αναπτύσσει υγιείς συντροφικές σχέσεις στην ενήλικη ζωή,
• αναπτύσσει καλύτερη σχολική και κοινωνική προσαρμογή,
• βιώνει χαμηλότερα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης στη μετέπειτα ζωή.
Η συναισθηματική ασφάλεια δεν επηρεάζει μόνο το σήμερα, αλλά διαμορφώνει το ποιος θα γίνει το παιδί ως ενήλικας.
Συγγραφέας: Ελπίδα Βλάχου, Λογοθεραπεύτρια & Συντονίστρια του “Connect Ionian” Κινητή Μονάδα Παιδιών και Εφήβων Λευκάδας–Πρέβεζας της ΑμΚΕ ΙΑΣΙΣ, μιας δομής που παρέχει ψυχοκοινωνική υποστήριξη σε παιδιά, εφήβους και τις οικογένειές τους
Website: Ionian Connect
Βιβλιογραφία
Cummings, E. M., & Davies, P. T. (2010). Marital conflict and children: An emotional security perspective. The Guilford Press.
Lyndon, A., Davis, D. A., Sharma, A. E., & Scott, K. A. (2023). Emotional safety is patient safety. BMJ Quality & Safety, 32(7), 369–372.
Bowlby, J. (1988). A secure base: Parent-child attachment and healthy human development. Basic Books.
Moran, P., Ghate, D., & Merwe, A. (2004). What works in parenting support? A review of the international evidence. Joseph Rowntree Foundation.
Rojas-Flores, L., Ngan, M., Fung, J., Casada, C., Robertson, P., Masibo, A., Cruz, B., Mortel, M., Kopper, R., Marcelo, C., Roberts, T., & Trandafili, H. (2025). Supporting parents in the Global South: Implementation of a faith-based parent program in 12 countries. Global Mental Health, 12, e37.
UNICEF. (n.d.). Build the foundation: Mental health in the early years (0–5).
https://www.unicef.org/parenting/mental-health/build-foundation-0-5-years
UNICEF. (2023). Seeds of success: Strengthening early childhood development systems.
https://www.unicef.org/media/171971/file/Seeds%20of%20Success.pdf
UNICEF Regional Office for Europe and Central Asia. (2021). The power of parenting: UNICEF parenting support framework for Europe and Central Asia.
https://www.healthforecd.com/Power-of-Parenting-Early-Years-UNICEF-Parenting-Support-Framework-Europe-Central-Asia
UNICEF UK, & PEDAL Centre. (2023). Understanding and supporting mental health in infancy and early childhood: A toolkit to support local action.
https://www.unicef.org.uk/wp-content/uploads/2023/04/Understanding-and-supporting-mental-health-in-infancy-and-early-childhood-A-toolkit-to-support-local-action.pdf