Στην Ελλάδα, η διαδικασία επιλογής σπουδών και επαγγελματικής πορείας ξεκινά σε ηλικία 16‑18 ετών, κυρίως μέσω του συστήματος των Πανελληνίων Εξετάσεων (Saragatsi et al., 2024). Οι μαθητές καλούνται να λάβουν κρίσιμες αποφάσεις σχετικά με το μέλλον τους συχνά με περιορισμένη πληροφόρηση για την αγορά εργασίας (Argyropoulou et al., 2017). Η διαδικασία αυτή είναι έντονα ανταγωνιστική, ενώ η προετοιμασία μέσω φροντιστηρίων, ιδιαίτερων μαθημάτων και η πίεση από οικογένεια και κοινωνικό περιβάλλον επιβαρύνει οικονομικά τις οικογένειες και ψυχολογικά τους μαθητές (Ntotsikas, 2024). Σύμφωνα με τις θεωρίες ανάπτυξης ( Erikson, 1968), η εφηβεία είναι περίοδος διαμόρφωσης ταυτότητας, όπου η υπερβολική πίεση μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα άγχους και δυσκολία στη λήψη αποφάσεων.
Η σημασία της ψυχικής ανθεκτικότητας στις Πανελλήνιες Εξετάσεις
Η περίοδος των Πανελληνίων Εξετάσεων θεωρείται ιδιαίτερα στρεσογόνα για τους μαθητές. Έρευνα του ΕΚΠΑ (2023) δείχνει ότι το 73% των μαθητών της Γ’ Λυκείου αναφέρει έντονο ή υπερβολικό άγχος, ενώ ένας στους τέσσερις εμφανίζει συμπτώματα κατάθλιψης. Επιπλέον, περίπου το 18% των μαθητών ηλικίας 16‑18 ετών καταφεύγει σε αγχολυτικά ή ηρεμιστικά κατά την προετοιμασία για τις εξετάσεις (ΕΚΠΑ, 2023). Οι κύριοι παράγοντες άγχους περιλαμβάνουν την πίεση από οικογένεια και σχολείο και τον φόβο αποτυχίας. Μελέτη του ΟΕΦΕ (2022) αναδεικνύει την σημασία της ωριμότητας και της προσαρμοστικότητας των μαθητών για την αποτελεσματική διαχείριση αυτής της πίεσης, ενώ τονίζει τη σημασία της υποστήριξης από γονείς και εκπαιδευτικούς. Τα δεδομένα αυτά καταδεικνύουν ότι η ψυχική ανθεκτικότητα και η συμβουλευτική καθοδήγηση είναι κρίσιμες για τη λήψη συνειδητών αποφάσεων σχετικά με σπουδές και επαγγελματική πορεία (Argyropoulou et al., 2017; Ntotsikas, 2024). Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η ψυχική ανθεκτικότητα (resilience) συνδέεται με την ικανότητα του ατόμου να ανακάμπτει από δυσκολίες και να προσαρμόζεται δημιουργικά σε στρεσογόνες καταστάσεις (Masten, 2014). Θεωρητικά μοντέλα, όπως το Transactional Model of Stress and Coping (Lazarus & Folkman, 1984), εξηγούν πώς οι στρατηγικές αντιμετώπισης (coping strategies) –είτε επικεντρωμένες στο πρόβλημα είτε στο συναίσθημα– καθορίζουν το αν ο μαθητής θα βιώσει το άγχος ως καταστροφικό ή ως ευκαιρία για ανάπτυξη. Έτσι, η καλλιέργεια δεξιοτήτων ανθεκτικότητας και αποτελεσματικών coping strategies μπορεί να μειώσει το άγχος, να ενισχύσει το αίσθημα ελέγχου και να υποστηρίξει πιο συνειδητές αποφάσεις για το μέλλον.
Μεταβαλλόμενη αγορά εργασίας και αβεβαιότητα καριέρας
Παράλληλα, η αγορά εργασίας αλλάζει ραγδαία. Επαγγέλματα που παλαιότερα θεωρούνταν «σίγουρα» σήμερα έχουν περιορισμένες προοπτικές, ενώ νέοι τομείς αναδύονται. Η Ελλάδα εμφανίζει υψηλά ποσοστά ανεργίας των νέων (OECD, 2025), και πολλοί φοιτητές εγκαταλείπουν ή αλλάζουν κατεύθυνση σπουδών όταν συνειδητοποιούν ότι οι αρχικές επιλογές δεν ανταποκρίνονται στα ενδιαφέροντα ή τις συνθήκες διαβίωσής τους (Saragatsi et al., 2024). Η οικονομική αβεβαιότητα, η ακρίβεια βασικών αγαθών, το υψηλό κόστος στέγασης και η επισφάλεια στην εργασία επιβαρύνουν περαιτέρω τις αποφάσεις αυτές (Eurostat, 2024), οδηγώντας σε αυξημένο άγχος, ανασφάλεια και φόβο αποτυχίας (Ntotsikas, 2024). Οι παραπάνω συνθήκες σχετίζονται άμεσα με τον εργασιακό στρες (occupational stress) και την αβεβαιότητα καριέρας (career uncertainty), έννοιες που συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης ψυχολογικών δυσκολιών και μειωμένης αυτοπεποίθησης σε επαγγελματικές επιλογές (Blustein, 2019).
Ψυχική υγεία και συμβουλευτική για συνειδητές επαγγελματικές επιλογές
Η ψυχική υγεία αναδεικνύεται σε κρίσιμο παράγοντα για τον επαγγελματικό προσανατολισμό. Η συμβουλευτική και η ψυχοθεραπεία μπορούν να βοηθήσουν μαθητές και φοιτητές να αναγνωρίσουν τα ενδιαφέροντα και τις δεξιότητές τους, να διαχειριστούν το άγχος και να λάβουν πιο συνειδητές αποφάσεις (Argyropoulou et al., 2017). Οι ενήλικες που επαναπροσδιορίζουν την καριέρα τους μπορούν να αντιμετωπίσουν την αβεβαιότητα μέσω επαγγελματικής ψυχολογικής υποστήριξης (Ntotsikas, 2024). Ιδιαίτερη σημασία έχει η συμβουλευτική γονέων και εκπαιδευτικών, ώστε να ενθαρρύνουν με ρεαλιστικό και υποστηρικτικό τρόπο, αντί να πιέζουν για «ασφαλείς» επιλογές (Spyropoulou et al., 2025). Η ενίσχυση της αυτο-αποτελεσματικότητας (self-efficacy) και της ψυχικής ανθεκτικότητας μέσα από ψυχοεκπαιδευτικά προγράμματα και παρεμβάσεις μπορεί να λειτουργήσει προστατευτικά απέναντι στις προκλήσεις της σύγχρονης κοινωνίας (Bandura, 1997; Ungar, 2011).
Ολοκληρωμένος επαγγελματικός προσανατολισμός: Σύνδεση γνώσης, ψυχικής υγείας και αγοράς εργασίας
Συνολικά, ο επαγγελματικός προσανατολισμός στην Ελλάδα δεν αφορά μόνο την πληροφόρηση ή τις εξετάσεις. Η σύνδεση με ψυχική ευημερία, οικονομικά δεδομένα και τις αλλαγές στην αγορά εργασίας είναι απαραίτητη για επιλογές που σέβονται το άτομο και το περιβάλλον του. Με την κατάλληλη υποστήριξη, όπως νέοι και ενήλικες μπορούν να κάνουν επιλογές με αυτοπεποίθηση, ανθεκτικότητα και αισιοδοξία, μέσα από δράσεις όπως οι Σχολικοί Σύμβουλοι Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΣΕΠ) και ο Εθνικός Οργανισμός Πιστοποίησης Προσόντων & Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΟΠΠΕΠ) στην Ελλάδα, το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Euroguidance ή το Career Development Framework, αλλά και διεθνείς πρωτοβουλίες όπως το Life Design Counselling (Savickas, 2012), που ενισχύουν την πληροφόρηση και την ψυχολογική στήριξη των νέων.
Γράφει η Αικατερίνη Μυρτώ Βλάχου, Φοιτήτρια Ψυχολογίας – Εθελόντρια στο “IASIS | at Centro”
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Argyropoulou, K., Kaliris, A., & Sidiropoulou-Dimakakou, D. (2017). Career decision-making difficulties of Greek young adults: The impact of career adaptability, decision-making styles, and career decision self-efficacy. Journal of Career Development. https://doi.org/10.1177/0894845317696804
Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. Freeman.
Blustein, D. L. (2019). The importance of work in an age of uncertainty: The eroding work experience in America. Oxford University Press.
Erikson, E. H. (1968). Identity: Youth and crisis. Norton.
Euroguidance. (2023). Supporting lifelong guidance across Europe. European Commission. Retrieved from https://www.euroguidance.eu/
Eurostat. (2024). Youth unemployment and economic indicators in Greece. Retrieved from https://ec.europa.eu/eurostat
Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. Springer.
Masten, A. S. (2014). Ordinary magic: Resilience in development. Guilford Press.
Ntotsikas, G. (2024). Stress and career uncertainty in Greek adolescents. Hellenic Journal of Psychology.
OECD. (2025). Youth employment and skills outlook. OECD Publishing. Retrieved from https://www.oecd.org/
Saragatsi, M., Argyropoulou, K., & Ntotsikas, G. (2024). Educational pathways and labor market mismatches in Greece. International Journal of Educational Research.
Savickas, M. L. (2012). Life design: A paradigm for career intervention in the 21st century. Journal of Counseling & Development, 90(1), 13–19. https://doi.org/10.1111/j.1556-6676.2012.00002.x
Spyropoulou, A., et al. (2025). Parental involvement and adolescent career choices in Greece. European Journal of Counselling Psychology.
Ungar, M. (2011). The social ecology of resilience: A handbook of theory and practice. Springer. https://doi.org/10.1007/978-1-4614-0586-3
ΕΚΠΑ. (2023). Έρευνα για το άγχος μαθητών κατά τις Πανελλήνιες Εξετάσεις. Αθήνα: Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
ΟΕΦΕ. (2022). Έρευνα για το άγχος και την ψυχολογική ανθεκτικότητα των μαθητών Γ’ Λυκείου. Αθήνα: Ομοσπονδία Εκπαιδευτικών Φροντιστών Ελλάδος.